در قرآن کریم در برخی از سوره ها از کلمۀ کوکب استفاده شده، و در برخی دیگر از کلمۀ نجم، در زبان فارسی معنای این دو، ستاره است،آیا معنای این دو کلمه در قرآن،متفاوت است؟

پاسخ اجمالی

در لغت، نجم و کوکب هر دو به معنای ستاره هستند.[۱] از این جهت، باید از الفاظ مترادف و هم معنا باشند، و اگر در جایی معنای دیگری مقصود باشد، باید همراه با قرینه ذکر شود.

در قرآن مجید ۱۲ مرتبه، نجم و نجوم ذکر شده است[۲] که در ۱۱ مورد، مفسّران معتقدند به معنای «ستاره» است» که ما به جهت طولانی شدن کلام، از ذکر موارد و منابع آن خود داری می کنیم.[۳] تنها در آیۀ «وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ»،[۴] بیشتر مفسّران گفته اند «نجم، به معنای گیاه و روئیدنی بدون ساقه است».[۵] البتّه به قرینۀ شجر که در لغت به معنای گیاه دارای ساقه(تنه) است.[۶] ولی در همین آیه نیز برخی نجم را به معنای ستاره گرفته اند.[۷]

همچنین در قرآن، پنج مرتبه، کوکب و کواکب ذکر گردیده،[۸] که مفسّران قرآن در تمام این پنج مورد، آن را به معنای ستاره گرفته اند. برای کسب اطّلاعات بیشتر به کتاب های تفسیری مراجعه شود.

شایان توجه است که نجم و کوکب بنابر نظر اهل لغت و مفسّران، از الفاظ مترادف و به معنای ستاره هستند. امّا همان طوری که در روایت، از امام صادق(ع) نقل شده است: «إنّ للقرآن‏ ظاهراً و باطناً»؛[۹] همانا قرآن دارای معنای ظاهری و باطنی است، برخی از مفسّران[۱۰] در برخی موارد[۱۱] معنای دیگری[۱۲] برای این دو کلمه ذکر نموده اند که غیر از این معنای ظاهری (ستاره) است، ولی منافاتی با کلام ما مبنی بر ترادف این دو کلمه و به معنای ستاره بودن ندارد. چه بسا ممکن است معناهای دیگری هم از باطن این الفاظ استخراج شود. 

منبع:اسلام کوئست

[۱]. راغب اصفهانى، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودى، صفوان عدنان، ج ۱، ص ۷۹۱ ، دارالعلم الدار الشامیه، دمشق بیروت، چاپ اول،۱۴۱۲ ق؛ ابن منظور ، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ۱، ص ۷۲۱، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴ ق؛ فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج ۵، ص ۴۳۳، انتشارات هجرت، قم، چاپ دوم، ۱۴۱۰ ق؛ مصطفوى، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱۰، ص ۱۳۵، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، ۱۳۶۰ ش؛ طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، ج ۶، ص ۱۷۴، کتابفروشى مرتضوى، تهران، ۱۳۷۵ ش.

[۲]. «وَ النَّجْمِ إِذا هَوى»، نجم، ۱؛ «وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ»، الرحمن، ۶؛ «النَّجْمُ الثَّاقِبُ. الطارق»، ۳؛ «وَ هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِها فی‏ ظُلُماتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ»، انعام، ۹۷؛ «الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومَ مُسَخَّراتٍ بِأَمْرِهِ»، اعراف، ۵۴؛ «فَنَظَرَ نَظْرَهً فىِ النُّجُوم. صافات»، ۸۸؛ «وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبارَ النُّجُومِ»، طور، ۴۹؛ «فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ»، واقعه، ۷۵؛ وَ سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّراتٌ بِأَمْرِهِ»، نحل، ۱۲؛ «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ یَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ مَنْ فِی الْأَرْضِ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ وَ النُّجُومُ»، حج، ۱۸؛ «فَإِذَا النُّجُومُ طُمِسَتْ مرسلات»، ۸؛ «وَ إِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ»، تکویر، ۲٫

[۳] جهت اطلاع بیشتر به تفاسیری مراجعه شود.

[۴]. و گیاه و درخت براى او سجده مى‏کنند. الّرحمن، ۶٫

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۳، ص ۱۰۳، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ ش؛ سبزوارى نجفى، محمد بن حبیب الله، ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن، ص ۵۳۶، چاپ اول، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، ۱۴۱۹ق؛ زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۴، ص ۴۴۳، دار الکتاب العربی، بیروت، ۱۴۰۷ ق؛ طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۱۹، ص ۹۶، دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین، قم، ۱۴۱۷ ق؛ طبرسى، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۴، ص ۲۱۷، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.

[۶]. المفردات فی غریب القرآن، ج ۱، ص ۴۴۶٫

[۷]. مصطفوى، حسن، تفسیر روشن، ج ۱۶، ص ۷۱، مرکز نشر کتاب، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۰ ش؛ مترجمان، تفسیر هدایت، ج ۱۴، ص ۲۹۰، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، ۱۳۷۷ ش.

[۸]. «کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ»، نور، ۳۵؛ «فَلَمَّا جَنَّ عَلَیْهِ اللَّیْلُ رَأى‏ کَوْکَباً»، انعام، ۷۶؛ «إِنِّی رَأَیْتُ أَحَدَ عَشَرَ کَوْکَباً»، یوسف، ۴؛ «إِنَّا زَیَّنَّا السَّماءَ الدُّنْیا بِزینَهٍ الْکَواکِبِ»، صافات، ۶؛ «وَ إِذَا الْکَواکِبُ انْتَثَرَتْ». انفطار، ۲٫

[۹].  کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، محقق، غفارى، على اکبر،  آخوندى، محمد، ج  ۴، ص ۵۴۹، دار الکتب الإسلامیه، تهران‏، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.

[۱۰]. حسینى استرآبادى، سید شرف الدین، على، تأویل الآیات الظاهره، ص ۶۱۳، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ ق.

[۱۱]. «وَ النَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ».

[۱۲]. بیان شد که مراد از نجم، رسول الله است.