آیه پنجم

• ﴿وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ﴾^[۱]

رجز در لغت

راغب در مفردات «رجز» را به معنای اضطراب گفته است، چرا که شتر مبتلا به طاعون، همواره از اضطراب می لرزد. انسان مبتلا به حب دنیا و جهالت نیز چنین حالی دارد، و پیوسته در اضطراب و ناراحتی است، چرا که گرفتار طاعون حجاب از پروردگار متعال شده است، و به واسطه ابتلا به موجبات عذاب باید تنش بلرزد.

رجز در اصطلاح

در اصطلاح «رجز» را به «بُت»، «عذاب» و «گناه» معنا کرده‌اند:

الف) «کُلَّمَا شَغَلَکَ عَن رَبِّک فَهُوَ صَنَمُکَ»، یعنی هر آنچه انسان را از خدا باز دارد و به خود مشغول سازد، همو بُت و صنم اوست.

ب) «رجز» گاه خود منشأ عذاب الهی، و گاهی عذاب جلوه‌ی «رجز» است، در نتیجه «رجز» عمل و اثر، هر دو را شامل می‌شود.

نکات

۱- «اطاعت از شیطان» برابر با «عبادت شیطان» است: ﴿أَلَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یَا بَنِی آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّیْطَانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ﴾،^[۲] در نتیجه در هر معصیتی پرستشی وجود دارد؛ و «رجز» شامل جمیع پرستش‌های غیر الهی می‌شود و عذاب الهی را در پی دارد، از همین رو اگر کسی بخواهد هشدار او، سبب نجات بندگان خدا از عذاب جهنم گردد، لازم است خود گرفتار به هیچ صنمی نباشد: «طبیب یدام الناس و هو العلیل».^[۳]

۲- در آیه قبل دستور به رعایت «طهارت» داده شد، و در این آیه شریفه دستور بر مداومت بر آن به وسیله پرهیز از پلیدی‌ها و نزیک نشدن به معاصی داده شده است. به عبارت دیگر درباره «رجز» نفرمود انجام نده، بلکه فرمود فاصله بگیر، همانند آیه شریفه ﴿وَلَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَهَ فَتَکُونَا مِنَ الظَّالِمِینَ﴾^[۴] در روز نخست، به حضرت آدم j نفرمود از آن درخت نخور، بلکه فرمود نزدیک آن نشو؛ بنابراین برای در امان ماندن از «رجز»، پیشگیری بسیار حائز اهمیت است.

۳- پیامبر اکرم o در دامن کشیدن از آلودگی‌های دنیا الگویی سازنده است، و چنان دامن خود را از دنیا برچیده است که کوچکترین لکه‌ای بر جان او ننشسته، و هیچ غباری بر دل او وارد نشده است، اما چگونه؟ حضرت در تمام تعاملات اجتماعی خود از امور پلیدی‌زا و عذاب‌آفرین فاصله می‌گرفته است.^[۵] به عبارت دیگر علی‌رغم آن‌که خداوند تکویناً رسول خاتم o و آل الله b را چنان آفریده است که از هرگونه رجس و پلیدی به دور هستند: ﴿إِنَّما یُریدُ اللَّهُ لِیُذهِبَ عَنکُمُ الرِّجسَ أَهلَ البَیتِ﴾؛^[۶] و هیچ گاه میل به غیر خدا وگرایش غیر الهی برای ایشان رخ نمی‌دهد، با این حال خداوند آنها را تشریعاً نیز مأمور نمود: ﴿وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ﴾^[۷] یعنی نه تنها خودت را آلوده نکن، بلکه از «رجز» فاصله داشته باش!

۴- سرانجام گناه قساوت قلب است، و امام باقر j فرمودند: عذابی بالاتر از قساوت قلب برای بنده نیست، «إِنَّ لِلَّهِ عُقُوبَاتٍ فِی اَلْقُلُوبِ وَ اَلْأَبْدَانِ … وَ مَا ضُرِبَ عَبْدٌ بِعُقُوبَهٍ أَعْظَمَ مِنْ قَسْوَهِ اَلْقَلْبِ».^[۸] سخت‌ترین چوبی که خدا به انسان می‌زند، آن است که رقت قلب را از او می‌گیرد و شخص حالت بندگی خود را از دست می‌دهد. در قرآن نیز می‌فرماید: دل بی‌خدا «سنگ» است: ﴿ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَهِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَهً﴾،^[۹] بلکه از سنگ سخت‌تر است، چرا که برخی از سنگ‌ها شکاف بر می‌دارند، از آنها آب جاری می‌شود، و پاره‌ای از خوف خدا از فراز کوه به زیر می‌افتند، اما هیچ چیز بر دل قاسی اثر نمی‌گذارد و تکانی نمی‌خورد.

[۱]. مدثر؛ ۵ – و از پلیدی دوری کن

[۲]. یس؛ ۶۰ – آیا با شما عهد نکردم ای فرزندان آدم که شیطان را نپرستید، که او برای شما دشمن آشکاری است؟!

[۳]. عبارت مذکور مصرعی از شعر ابن نباتۀ می‌باشد.

[۴]. مدثر؛ ۵ – و از پلیدی دوری کن

[۵]. نظیر این دستور درباره زنا نیز وارد شده است: ﴿وَلَا تَقْرَبُوا الزِّنَا  إِنَّهُ کَانَ فَاحِشَهً وَسَاءَ سَبِیلًا﴾؛ اسراء؛ ۳۲ – و نزدیک زنا نشوید، که کار بسیار زشت، و بد راهی است!

[۶]. احزاب؛ ۳۳ – خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.

[۷]. مدثر؛ ۵ – و از پلیدی دوری کن

[۸]. تحف العقول، ج۱، ص۲۹۶؛ بحار الأنوار، ج۷۵، ص۱۷۶.

[۹]. بقره؛ ۷۴ – سپس دلهای شما بعد از این واقعه سخت شد؛ همچون سنگ، یا سخت‌تر!