تفسیر و شأن نزول آیه «الذین ینفقون اموالهم باللیل و النهار»[بقره-۲۷۴] چیست؟

پاسخ اجمالی

یکی از آیات در موضوع انفاق آیه ۲۷۴ سوره بقره است: «الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَهً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ»؛ کسانى که اموال خود را در شب و روز نهان و آشکارا انفاق کنند، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز از حادثه آینده بیمناک و از امور گذشته اندوهگین نخواهند شد.
در شأن نزول این آیه از ابن عباس نقل شده: این آیه درباره على(ع) نازل شده است؛ زیرا آن حضرت چهار درهم داشت؛ یک درهم در روز و یک درهم در شب، یک درهم پنهانى و یک درهم را نیز آشکارا انفاق کرد.[۱] این شأن نزول در منابع اهل سنت نیز ذکر شده است،[۲] اگرچه شأن نزول‌‌های دیگری نیز در تفاسیر اهل سنت وجود دارد.[۳]

البته این شأن نزول،‌ منافاتی با تفسیر کلی آیه ندارد. به همین جهت می‌‌توان تعبیر «أَمْوالَهُمْ بِاللَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیَهً» را در توصیه به انفاق در حالات و زمان‌‌های مختلف تفسیر کرد که مسلمان به جهت حرص بر انفاق، بر آنها مبادرت می‌‌ورزد.[۴] همچنین بیان این اوقات و حالات می‌‌تواند بیان‌‌گر این نکته باشد که مؤمن باید بر اساس شرایط و زمان‌های مختلف انفاق انجام دهد؛ گاه به صورت آشکار، گاه نهان و … .[۵] همچنین بعید نیست که مقدم داشتن شب بر روز، و پنهان بر آشکار (در آیه مورد بحث) اشاره به این باشد که مخفى بودن انفاق بهتر است، مگر موجبى براى اظهار باشد، هر چند باید در همه حال و به هر شکل، انفاق فراموش نشود.[۶]

«وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ» یعنی خوف‌ها و وحشت‌هاى قیامت بر آنها نیست و آنان در قیامت محزون و غمناک نخواهند بود.[۷] البته مفسران پیرامون این عبارت، تفسیر دیگری را نیز بیان کرده‌‌اند: «انسان براى ادامه و اداره زندگى بى‏‌نیاز از مال و ثروت نیست و معمولاً هنگامى که آن‌را از دست مى‌‏دهد اندوهناک مى‌‏گردد؛ زیرا نمى‌‏داند در آینده وضع او چگونه خواهد بود. خداوند در این عبارت می‌‌فهماند که چنین افرادى از انفاق در راه خدا، خوف و وحشتى از آینده ندارند و به خاطر از دست دادن قسمتى از ثروت خود اندوهگین نمى‌‏شوند، زیرا مى‏‌دانند در مقابل چیزى که از دست داده‏‌اند، از فضل پروردگار و از برکات فردى و اجتماعى و اخلاقى آن در این جهان و آن جهان بهره‏‌مند خواهند شد».[۸]

منبع:اسلام کوئست

[۱]. طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، ج ۱، ص ۱۵۰، انتشارات دانشگاه تهران، مدیریت حوزه علمیه قم، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۷ش.

[۲]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ۷، ص ۷۱، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق؛ آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: عطیه، علی عبدالباری،  ج ۲، ص ۴۶، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.

[۳]. برای نمونه ر. ک: سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ۱، ص ۳۶۳، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، قم، ۱۴۰۴ق؛ مفاتیح الغیب، ج ‏۷، ص ۷۱.

[۴]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ۱، ص ۳۱۹، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ۲، ص ۶۶۷ – ۶۶۸، ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲، ص ۳۶۱، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۶]. همان.

[۷]. مجمع البیان، ج ۲، ص ۶۶۸.

[۸]. تفسیر نمونه ج ۲، ص ۲۶۱ – ۲۶۲.