منظور از مقام رب در آیات قرآن چیست؟
منظور از مقام رب در آیات قرآن چیست؟
پاسخ اجمالی
کلمه «مقام» در قرآن کریم به تناسب، در آیات مختلف آمده، اما در دو آیه به «رب» اضافه شده است: «وَ أَمَّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ …»؛[۱] «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ».[۲]
قبل از هر سخنی باید گفت؛ کلمه «مقام» اسم مکان است، و منظور از آن مکانى است که در آن جسمى از اجسام بایستد. اصل در معناى کلمه مقام این است. چنان‌که اسم زمان و مصدر میمى نیز معناى اصلى آن است. اما بسیار اتفاق می‌افتد که صفات و احوال چیزى مجازاً، محل و قرارگاه آن چیز اعتبار مىشود، و به آن صفات و احوال، مقام و منزلت اطلاق مىشود؛ مانند آیهاى که در مورد شهادت مىفرماید: «فَآخَرانِ یَقُومانِ مَقامَهُما»؛[۳] دو شاهد دیگر از کسانى که بر آنها ستم و خیانت شده و نزدیک‌تر به میتاند (یعنى از وارثان میت هر چند مدعى هستند) به جاى آنها مىایستند.
همچنین قول ملائکه که گفتند: «وَ ما مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقامٌ مَعْلُومٌ»؛[۴] و هر یک از فرشتگان مىگویند: ما مقام معلومى داریم.
بدیهی است که در این موارد کلمه مقام نه اسم مکان واقعى است، و نه اسم زمان و نه مصدر میمى، بلکه همان‌طور که گفتیم صفات، از باب عنایت و مجاز، محل استقرار و مکان فرض شده است.
در آیه مورد بحث هم مقام خداى تعالى به همین معنا است؛ یعنى صفت ربوبیت و سایر صفات کریمه او؛ مانند علم، قدرت، قهر، رحمت و غضب که از لوازم ربوبیت او است، مقام او است که در آیات «…وَ لا تَطْغَوْا فِیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبِی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبِی فَقَدْ هَوى وَ إِنِّی لَغَفَّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمَّ اهْتَدى»،[۵] و «نَبِّئْ عِبادِی أَنِّی أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِیمُ وَ أَنَّ عَذابِی هُوَ الْعَذابُ الْأَلِیمُ».[۶] مقام خود را به بندگانش اعلام مىدارد.
بنابر این، مقام خداى تعالى که بندگان خود را از آن مىترساند همان مرحله ربوبیت او است که مبدأ رحمت و عذاب است. رحمت و مغفرت نسبت به کسانى که ایمان آورده و تقوا پیشه کنند؛ عذاب سخت و عقاب شدید، نسبت به کسانى که آیات او را تکذیب نموده و نافرمانیش کنند.[۷]
البته برخی از مفسران می‌گویند؛ مراد از «مقام رب»، مقام پروردگار در قیامت است، آن هنگامى که انسان در محضر او می‌ایستد و خداوند از اعمال او سؤال مىکند.[۸]
منبع:اسلام کوئست
[۱]. نازعات، ۴۰٫
[۲]. رحمن، ۴۶٫
[۳]. مائده، ۱۰۷.
[۴]. صافات، ۱۶۴٫
[۵]. طه، ۸۱- ۸۲. «… و در آن طغیان نکنید، که غضب من بر شما وارد شود و هر کس غضبم بر او وارد شود، سقوب مىکند! و من هر که را توبه کند، و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، سپس هدایت شود، مىآمرزم!
[۶]. حجر، ۴۹- ۵۰.« بندگانم را آگاه کن که من بخشنده مهربانم! و (اینکه) عذاب و کیفر من، همان عذاب دردناک است »
[۷]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن،، ج۲۰، ص ۱۹۳، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
[۸]. آلوسى، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج ۱۵، ص ۲۳۷، دارالکتب العلمیه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ ق؛ اندلسى ابو حیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، ج۱۰، ص ۴۰۱ ، دار الفکر، بیروت، ۱۴۲۰ ق.
پاسخ دهید