مقصود از «إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام‏» (آل عمران، ۱۹) در قرآن چیست؟

پاسخ اجمالی

انسان برای رسیدن به کمال آفریده شده است. خدا علم دارد به این که انسان چطور از این جا (دنیا) به آن نقطه تکامل برسد. چه باورهایی باید داشته باشد و چه رفتارهایی باید داشته باشد و چه اخلاقی باید داشته باشد تا به آن کمال نایل آید. این همان دین حقی است که در لوح واقع موجود است که حتی قبل از خلقت انسان هم بوده است . این همان حقیقت اسلام است که قبل از خلقت انسان است و مراد از « إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام» همین است یعنی اسلام آن دین حق است که در طول تاریخ بخش های آن تجلی پیدا کرده است و آن کاملش آخرین نسخه اش در واقع در اسلام به معنای خاص در مقابل ادیان دیگر ظهور کرد.

پاسخ تفصیلی

خداوند تبارک و تعالی که انسان را خلق کرد می دانست چه موجودی را خلق کرده است و می دانست این موجود را برای چی خلق کرده است خدا علم دارد . اساسا خداوند هر کاری هم می کند از روی علم است و می دانست که این موجودی که خلق کرده است آغازش چیست و از کجا شروع می کند به تعبیر قرآن «وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهاتِکُمْ لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً» [۱] آغازش این است که این از جایی شروع می کند که لا تَعْلَمُونَ شَیْئاً هیچی نمی داند و می دانست منتهایش هم چی است «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون‏» [۲] (حالا بعد می گوییم این عبادتی که ما می گوییم؛ مثلاً در ذهن نیاید که آدم آفریده شده است فقط نماز بخواند، روزه بگیرد ، حج برود این ها عبادت است، ولی عبادت خدا فقط این ها نیست خوردن و خوابیدن شما می تواند عبادت باشد تفریحات شما هم می تواند عبادت باشد عبادت یک معنای بسیار گسترده ای است و اصلاً یکی از ویژگی های اسلام این است که این معنای زنده عبادت را که در تمام رفتارها و در همه حرکات و سکنات شما معنا دار می شود این را می خواهد به انسان یاد بدهد که انسان می تواند همه ساعات زندگیش عبادت کند این معنایش این نیست که لذت نبرد به اصطلاح از دنیای مادی حالا این بماند ) خدا می داند که این انسان را که از آن ابتدا خلق شده است با آن ویژگی و به آن منتها باید برسد که حالا آن منتها را هم خدا می داند خب خدا علم دارد حالا در مثل مناقشه نیست علم دارد به این که این انسان از این جا چطور برسد به آن نقطه. این را می داند آن علم الهی به آن که ما از این نقطه چگونه به این نقطه برسیم که چه باورهایی باید داشته باشیم و چه رفتارهایی باید داشته باشیم و چه اخلاقی باید داشته باشیم آن دین حق در لوح واقع که حتی قبل از خلقت انسان آن هم بوده است در آن مرحله ربوبی به اصطلاح آن همان حقیقت اسلام است که قبل از خلقت انسان است.

حالا داستان پیامبران شروع می شود خداوند انسان را که خلق کرد پیامبران را می فرستد آیا می شود همه آن چه را که انسان نیاز داشت همان ابتدا خداوند در اولین پیامبری که می فرستد دین را عرضه کند زمینه فهم آن هم مطالب برای انسانی که تازه دارد هنوز تجربه می کند انسان ابتدایی است هنوز ، هنوز معرفتش خیلی رشد و ترقی پیدا نکرده است زمینه اش وجود نداشت و قطعاً خداوند هم عناصر اصلی را که نیاز بود آن را برای او عرض کرده است بعد پیامبر بعدی در واقع یکی از نقش هایی که داشته است این بوده است که بیاید یک عناصری را که پیامبر قبلی فرصت و امکان عرضه آن را پیدا نکرده است این را عرضه کند و در واقع این روند تکاملی دین ادامه پیدا بکند تا برسد به کامل ترین دین؛ یعنی انسان به یک معنایی برود در طول تاریخ یک رشد فکری پیدا می کند پا به پای او خود ادیان هم تکمیل می شوند؛

یعنی خداوند به پیامبران این فرصت را می دهد که آن ها مفاهیم بالاتر را بیان کنند تا برسد به بالاترین سطح اسلام و البته کارکرد هر پیامبر نسبت به پیامبر قبلی یکی تکمیل است که الان اشاره کردم یعنی آن چه را که او گفته است بیان می کند عناصر تازه ای را اضافه می کند ولی یک کارکرد دیگری دارد که این خیلی مهم است و آن این است که وقتی یک پیامبری می آمد و مطالب خودش را عرضه می کرد یک مدت می گذشت پیامبر نبود در بین مردم.

این مطالب دست مردم گرفتار تحریف می شود یک برداشت های اشتباه دیده می شود و کم کم  یک طوری می شد که دیگر راهی برای فهماندن آن مطالبی که پیامبر واقعاً مرادش بود باقی نمی ماند و این جا یکی از کارکردهای این پیامبر جدید این است که بیاید آن چه را که در دین قبلی حق بوده است و تفسیرهای نادرست شده است درستش را بیان کند و در واقع این داستان ادامه پیدا می کند تا برسد به پیامبر خاتم یعنی پیامبری که دیگه بعد از او جایی برای پیامبر دیگری نیست نه اینکه دیگر خدا بعد از این منقطع شده است داستان پیامبران تا جایی که زمینه پیامبری باشد خداوند پیامبر می فرستد اما وقتی دیگر زمینه نیست چون کامل ترین دین را آورده است و چون دیگر کامل تر از دین نیست یا یک دینی را آورده است که در آن عناصری هست که این عناصر می تواند این دین را از تحریف حفظ کند که این یک بحث مهمی است که حالا این نیاز دارد به یک بحث طولانی که چه ویژگی هایی در اسلام است که اسلام را حفظ می کند از تحریف که یکی این است که منبع اصلی که قرآن است محفوظ است که خداوند خودش قرآن را حفظ کرده است و این کتاب در واقع مصدر و منبع علم الهی است که در دسترس ما است که حالا باید بعداً در جای خودش بحث کنیم.

این جمله را بگویم پس « إِنَّ الدِّینَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام» اسلام آن دین حق است که در طول تاریخ بخش های آن تجلی پیدا کرده است و آن کاملش آخرین نسخه اش در واقع در اسلام به معنای خاص در مقابل ادیان دیگر ظهور کرد.

منبع:اسلام کوئست

[۱] نحل، ۷۸.

[۲] ذاریات، ۵۶.