معنای کلمه «قمطریر» در آیه ۱۰ سوره انسان چیست؟

پاسخ اجمالی

در این آیه شریفه می‌خوانیم: «إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَریراً»؛[۱] حقّا که ما از پروردگارمان در روزى که گرفته و به شدت سخت و هولناک (و چهره‌‌ها در آن عبوس) است می‌ترسیم.
این سخن ممکن است زبان حال «ابرار» و نیکان[۲] باشد یا زبان قال آنها.[۳]
تعبیر از روز قیامت به روز «عبوس» و «سخت» -با این‌که عبوس از صفات انسان است و به کسى می‌گویند که قیافه‌اش را در هم کشیده- به دلیل تأکید بر وضع وحشتناک آن روز است؛ یعنى آن قدر حوادث آن روز سخت و ناراحت کننده است که نه تنها انسان‌ها در آن روز عبوس‌اند، بلکه گویى خود آن روز نیز عبوس است.[۴]

در این‌که «قمطریر» از چه ماده‌اى گرفته شده؟ در میان مفسران و ارباب لغت گفت‌وگو است، بعضى آن‌را از «قِمَطْر» می‌دانند،[۵] و بعضى آن‌را مشتق از ماده «قُطر» و میم را زائده مى‏دانند.[۶] ولى مشهور همان اول است که در آیه شریفه به معناى روز شدید و دشوار و عبوس می‌باشد.[۷] و این شدت و دشواری و سختى، به جهت عذاب‌ها و آثار روز قیامت و اوضاع بد گناه‌کاران و مجرمان است.
تعبیر به «إِنَّا نَخافُ مِنْ رَبِّنا یَوْماً عَبُوساً قَمْطَرِیراً» شاهد بر این است که این خوف ابرار و نیکان، خوف از پروردگار است.[۸]

منبع:اسلام کوئست

[۱]. انسان، ۱۰.

[۲]. اشاره به آیه «إِنَّ الْأَبْرارَ یَشْرَبُونَ مِنْ کَأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً»؛ به یقین ابرار (و نیکان) از جامى می‌نوشند که با عطر خوشى آمیخته است. انسان، ۵.  

[۳]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲۵، ص ۳۵۵، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش؛ ابن جزی غرناطی، محمد بن احمد، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، تحقیق: دکتر خالدی‏، عبدالله، ج ‏۲، ص ۴۳۸، شرکت دار الارقم بن ابی الارقم، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.

[۴]. تفسیر نمونه، ج ‏۲۵، ص ۳۵۵؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ‏۱۰، ص ۶۱۷، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۵]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: داودی، صفوان عدنان، ص ۶۸۴، دارالعلم‏، الدار الشامیه، دمشق، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.  ‏

[۶]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏۴، ص ۶۶۹، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق؛ قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: درگاهی، حسین، ج ‏۱۴، ص ۵۹، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.

[۷]. تفسیر نمونه، ج ‏۲۵، ص ۳۵۵؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏۱۰، ص ۶۱۷؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏۲۰، ص ۱۲۸، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق؛ نیشابوری، محمود بن ابو الحسن، إیجاز البیان عن معانی القرآن، تحقیق: القاسمی‏، دکتر حنیف بن حسن، ج ‏۲، ص ۸۵۵، دار الغرب الاسلامی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.  

[۸]. تفسیر نمونه، ج ‏۲۵، ص ۳۵۶.