کلمه «لباس» چند بار در قرآن ذکر شده و با چه مفاهیمی؟

پاسخ اجمالی

کلمه «لباس» و نیز مشتقات هم‌ریشه آن در چندین آیه قرآن و با معانی مختلف اما مرتبط مشاهده می‌شود:

۱ – در برخی آیات، لباس در معنای مصطلح خود استفاده شده و همان معنای حقیقی لباس اراده شده است:
«… لِباسُهُمْ فیها حَریرٌ»؛[۱] و «یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِم».[۲] این کلمه به صورت فعل نیز در قرآن به کار رفته که در برخی موارد به همین معنای لباس حقیقی است: «یَلْبَسُونَ ثِیاباً خُضْراً مِنْ سُنْدُسٍ وَ إِسْتَبْرَق»[۳].

۲ – در بیشتر آیات قرآن، از کلمه لباس، معنای مجازی و استعاره‌ای قصد شده است. در این آیات اگرچه معنای حقیقی اراده نشده اما وجه تشبیهی میان معنای حقیقی لباس و معنای مقصود از این آیات وجود دارد و در کل می‌توان این استعمال‌ها را استعاره‌ای دانست. این استعاره‌ها به چند نحو بوده که در ذیل، به بررسی مختصر آن خواهیم پرداخت:

الف. «یا بَنی‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواری سَوْآتِکُمْ وَ ریشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آیاتِ اللَّه …».[۴]
تشبیه تقوا و پرهیزکارى به لباس، تشبیه بسیار رسا و گویایى است؛ زیرا لباس هم بدن انسان را از سرما و گرما حفظ می‌کند، هم سپرى است در برابر بسیارى از خطرها، هم عیوب جسمانى را می‌پوشاند و هم زینتى است براى انسان، همان‌گونه روحیه تقوا و پرهیزکارى نیز علاوه بر پوشانیدن بشر از زشتى گناهان و حفظ از بسیارى از خطرات فردى و اجتماعى، زینت بسیار بزرگى براى او محسوب می‌شود. زینتى است چشمگیر که بر شخصیت او می‌افزاید.[۵]
بر همین وجه است آیه «… هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُنَّ …»[۶] که در آن به همین وجه، از کلمه لباس استفاده شده است؛ به این معنا که زن و شوهر پنهان کننده عیوب یکدیگر بوده و جمال و اخلاق حسنه هر یک از آن دو، مایه مباهات و افتخار دیگری می‌باشد.

ب. «… فَکَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ …».[۷]
در این‌جا اثر ترس و گرسنگى را لباس نامیده است؛ زیرا اثر گرسنگى و لاغرى مانند لباس، بر بدن انسان ظاهر می‌شود.[۸] به بیان دیگر؛ همان‌طور که لباس بر روی تمام اعضای بدن می‌باشد؛ اثر گرسنگی و ترس نیز بر تمام اعضا و جوارح اینان نمایان بوده به حدی که هیچ‌یک از اعضای بدن از اثر این دو خالی نیست و این شمول در بدن، سبب شده از آن، تعبیر به لباس شود.[۹]

ج. در برخی آیات قرآن از شب، توصیف به لباس شده است: «وَ هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً».[۱۰] و «وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ لِباساً».[۱۱] برخی معتقدند که شب در تاریکی خود، می‌تواند هر چیزی را پنهان دارد همان‌گونه که یک لباس، پوشنده خود را پنهان می‌کند؛[۱۲] یعنی تاریکی شب مانند لباسی است که اشیاء را پنهان می‌کند.[۱۳]

د. در برخی آیات نیز در مورد پوشاندن یک سخن حق با سخنی باطل و یا اساساً هر نوع به اشتباه انداختن دیگران، افعالی با ریشه «لبس» مورد استفاده قرار گرفته‌اند: «وَ لا تَلْبِسُوا الْحَقَّ بِالْباطِلِ وَ تَکْتُمُوا الْحَقَّ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُون‏».[۱۴]

منبع:اسلام کوئست

[۱]. حج، ۲۳؛ فاطر، ۳۳: «و لباسشان در آن‌جا حریر است».

[۲]. اعراف، ۲۷: «لباسشان را از اندامشان بر می‌کشید تا شرمگاهشان را به آنان بنمایاند…».

[۳]. کهف، ۳۱: «جامه‌هایى سبز از دیباى نازک و سِتبر می‌پوشند». و نیز دخان، ۵۳.

[۴]. اعراف، ۲۶: «اى فرزندان آدم! ما لباسى که شرمگاهتان را می‌پوشاند، و لباسى فاخر و گران که مایه زینت و جمال است، براى شما نازل کردیم و لباس تقوا [که انسان را از آلودگی‌هاى ظاهر و باطن بازمی‌دارد] بهتر است، و این [لباس که با استفاده از آن انسان به سعادت ابدى می‌رسد] از نشانه‌هاى خداست…».

[۵]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۶، ص ۱۳۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۶]. بقره، ۱۸۷: «آنان براى شما لباسند و شما براى آنان لباسید».

[۷]. نحل، ۱۱۲: «امّا به نعمت‌هاى خدا ناسپاسى کردند و خداوند لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانید…».

[۸]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج ۶، ص ۶۰۰، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۹]. نخجوانی، نعمت الله بن محمود، الفواتح الالهیه و المفاتح الغیبیه، ج ۱، ص ۴۴۰، مصر، دار رکابی للنشر، چاپ اول، ۱۹۹۹م.

[۱۰].فرقان، ۴۷: «و اوست که شب را براى شما پوشش، و خواب را مایه استراحت و آرامش، و روز را [زمان‏] پراکنده شدن [جهت فعالیت و کوشش‏] قرار داد».

[۱۱]. نبأ، ۱۰: «و شب را لباس و پوشش گردانیدیم».

[۱۲]. بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق، المهدی‏، عبدالرزاق، ج ۳، ص ۴۴۸، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

[۱۳]. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر الصافی، تحقیق، اعلمی، حسین، ج ۴، ص ۱۸، تهران، انتشارات الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق؛ شبر، سید عبد الله، تفسیر القرآن الکریم، ص ۳۵۱، بیروت، دار البلاغه للطباعه و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۱۴]. بقره، ۴۲.