در داستان حضرت موسی (ع) و گذر بنی اسراییل از دریا در آیه ۱۳۶ سوره اعراف از تعبیر یم استفاده شده و در آیه ۱۳۸ همان سوره کلمه (بحر) آمده است؟ چه تفاوتی میان یم و بحر وجود دارد؟ آیا این نظر که آنها از دریای احمر عبور کردند نه رود نیل درست است؟ بعد از عبور از رود نیل یا دریا به کجا رفتند ؟

پاسخ اجمالی

مفسران بسیاری «یم» را به معنای بحر گرفته اند. بنابر این معنا، اختلافی بین این کلمه و کلمه بحر نیست و هر دو به یک معنا هستند و تنها برای تنوع از دو لغت متفاوت استفاده شده است. البته برخی از تفاسیر «یم» را به معنای دریای عمیق آورده اند که بنابر این معنا نیز یم نوعی از دریاست و اختلافی بین دو تعبیر وجود ندارد. اما در علت اینکه چرا از یم در آیه ۱۳۶ سوره اعراف استفاده کرده، شاید بتوان گفت که در آنجا مقام بحث در غرق کردن فرعونیان است، لذا استفاده از کلمه دریای عمیق برای تشریح دریایی که گروهی را در آن غرق شده اند، بسیار فصیحانه خواهد بود و به این جهت خداوند در آیه نخست از کلمه یم استفاده کرده است.

از اهداف اصلی بنی اسراییل از کوچ از مصر، رسیدن به سرزمین موعود بوده که قرآن نیز آن را بیان داشته است. البته بنابر حوادثی که در طول سفر برای بنی اسراییل واقع شد و ناسپاسی هایی که آنها انجام دادند، رسیدن به سرزمین موعود به سال ها بعد به تأخیر افتاد. اما در این که آنها دقیقا در چه سرزمینی هایی بوده اند، نمی توان چندان واضح و مشخص بیان داشت.

پاسخ تفصیلی

داستان عبور بنی اسراییل از دریا و غرق شدن فرعونیان در آن، از معجزات حضرت موسی است که در قرآن نیز از آن یاد شده است. در مورد غرق شدن بنی اسراییل قرآن این گونه آورده: «سرانجام از آنان انتقام گرفته و در دریا غرقشان ساختیم، زیرا آیات ما را تکذیب کردند … ».[۱] در آیه ای دیگر ماجرای نجات دادن قوم موسی را این گونه تشریح می کند: «بنى اسرائیل را از دریا گذراندیم».[۲]

همان گونه که در متن سؤال آمده، تعبیر این آیات متفاوت است، در آیه اول تعبیر به «یم» شده و در آیه دوم تعبیر به «بحر». مفسران بسیاری یم را به معنای بحر گرفته اند،[۳] بنابر این معنا، اختلافی بین دو لغت نبوده و یک معنا را دارا هستند و تنها برای تنوع از دو لغت متفاوت استفاده شده است. البته برخی از تفاسیر «یم» را به معنای دریای عمیق آورده اند،[۴] بنابر این معنا نیز “یم” نوعی از دریاست و اختلافی بین دو تعبیر وجود ندارد. اما در علت اینکه چرا از یم در آیه نخست استفاده کرده، شاید بتوان گفت که در آنجا مقام بحث در غرق کردن فرعونیان است، لذا استفاده از کلمه دریای عمیق برای غرق کردن گروهی، بسیار فصیحانه خواهد بود، به این جهت خداوند در آیه نخست از کلمه یم استفاده کرده است. شبیه این تعبیر در داستان به آب انداختن حضرت موسی در سن کودکی آمده: «او را در صندوقى بیفکن، و آن صندوق را به دریا بینداز».[۵] در این آیه نیز استفاده از لغت دریای عمیق برای نشان دادن اعجاز خداوند که کودک نوزادی را از این دریا نجات داد بسیار فصیحانه است.

مفسران در این بحث که بنی اسراییل از چه رود یا دریایی عبور کرده اند اختلاف دارند. عده ای بر اساس ادله و شواهد رود نیل را ذکر کرده اند^[۶] که به جهت بزرگی و پر آبی این رود به صورت مجاز بدان کلمه دریا نیز اطلاق می شد. عده ای نیز با این قول مخالفت کرده اند و معتقدند دریای سرخ مورد نظر بوده است. در هر صورت ادله و بحث های پیرامون این مطلب بسیار بوده که در پاسخی جداگانه بررسی شده است.[۷]

جواب قسمت سوم سؤال به اینکه بنی اسراییل بعد از عبور از دریا به کجا رفتند، باید بگوییم که یکی از اهداف اصلی بنی اسراییل از این کوچ، رسیدن به سرزمین موعود بوده که قرآن نیز آن را بیان داشته است: «(موسى فرمود:) اى قوم من! به سرزمین مقدّسى که خداوند براى شما مقرّر کرده وارد شوید و به پشت سر خود برنگردید که زیانکار مى‏گردید».[۸] البته بنابر حوادثی که در طول سفر برای بنی اسراییل واقع شد و ناسپاسی هایی که آنها انجام دادند، رسیدن به سرزمین موعود به سال ها بعد به تأخیر افتاد. اما در این که آنها دقیقا در چه سرزمینی هایی بوده اند، نمی توان چندان واضح و مشخص بیان داشت.

در مورد وقایع بعد عبور از دریا، داستان های بسیاری از بنی اسراییل نقل شده؛ از گوساله پرستی تا روان شدن چشمه های آب و … که در قرآن نیز بسیاری از آنها ذکر شده اند و اینها نشانگر زندگی در سرزمین های مختلفی است، اما مشخص کردن دقیق آنها، امکان پذیر نیست. البته در کتاب مقدس اسم هایی برای این سرزمین ها آورده شده ولی مشخص کردن جغرافیای امروزه آنها، امری است سخت و قابل تشکیک.

منبع:اسلام کوئست

[۱]. اعراف، ۱۳۶؛ «فَانتَقَمْنَا مِنهْمْ فَأَغْرَقْنَاهُمْ فىِ الْیَمّ‏ِ بِأَنهَّمْ کَذَّبُواْ بِایَاتِنَا».

[۲]. اعراف، ۱۳۸؛ «جَاوَزْنَا بِبَنىِ إِسْرَ ءِیلَ الْبَحْرَ».

[۳]. طباطبایى، سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج ۸، ص ۲۲۸، انتشارات جامعه‏ى مدرسین، قم، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ ق.

[۴]. فیض کاشانى، ملا محسن، تفسیر الصافى، ج ۲، ص ۲۳۰، انتشارات الصدر، تهران، چاپ دوم، ۱۴۱۵ ق.

[۵]. طه، ۳۰؛ «أَنِ اقْذِفِیهِ فىِ التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فىِ الْیَم».

[۶]. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۵، ص ۲۴۸، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش.

[۷] برای اطلاعات بیشتر ر. ک: گشوده شدن رود نیل یا دریای سرخ به‌روی بنی اسراییل؛ ۲۵۶۲۴

[۸]. مائده، ۴۱؛ «یَاقَوْمِ ادْخُلُواْ الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَهَ الَّتىِ کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ لَا تَرْتَدُّواْ عَلىَ أَدْبَارِکمُ‏ْ فَتَنقَلِبُواْ خَسِرِین».