در آیه ۴۳ سوره بقره به رکوع که رکن نماز است امر شده، ولی چرا به سجده اشاره‌ای نشده است؟ در صورتی که سجده نیز به دنبال رکوع بوده و رکن است؟

پاسخ اجمالی

همان‌گونه که می‌دانید سجده مظهر نهایت بندگی بنده، در برابر خالق و پروردگار هستی است و در اظهار بندگی به مراتب از رکوع بالاتر است: «نزدیک‌‌ترین حالت بنده، به خداوند بزرگ، وقتی است که در سجده است».[۱]

«وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ الْحُسَیْنِ عَنِ الْحَسَنِ عَنْ زُرْعَهَ عَنْ سَمَاعَهَ قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ هَلْ نَزَلَ فِی الْقُرْآنِ فَقَالَ نَعَمْ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا فَقُلْتُ کَیْفَ حَدُّ الرُّکُوعِ وَ السُّجُودِ فَقَالَ أَمَّا مَا یُجْزِیکَ مِنَ الرُّکُوعِ فَثَلَاثُ تَسْبِیحَاتٍ تَقُولُ سُبْحَانَ اللَّهِ سُبْحَانَ اللَّهِ ثَلَاثاً وَ مَنْ کَانَ یَقْوَى عَلَى أَنْ یُطَوِّلَ الرُّکُوعَ وَ السُّجُودَ فَلْیُطَوِّلْ مَا اسْتَطَاعَ یَکُونُ ذَلِکَ فِی تَسْبِیحِ اللَّهِ وَ تَحْمِیدِهِ وَ تَمْجِیدِهِ وَ الدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ فَإِنَّ أَقْرَبَ مَا یَکُونُ الْعَبْدُ إِلَى رَبِّهِ وَ هُوَ سَاجِد»؛[۲] راوی می‌گوید؛ از امام صادق(ع) پرسیدم، آیا از رکوع و سجود در قرآن چیزی بیان شده است. آن‌حضرت فرمود آری. خداوند در قرآن فرمود: اى کسانى که ایمان آورده‌‌‏اید! رکوع کنید، و سجده به جا آورید. پرسیدم حد رکوع و سجده چیست؟ فرمود آنچه را که در رکوع لازم است، سه مرتبه تسبیح است؛ یعنی سه مرتبه «سبحان الله». هر کسی که قدرت و توان بر طولانی نمودن رکوع و سجود را دارد، آن‌را طولانی کند و در آن تسبیح و حمد خدا بگوید، و به درگاه الهی دعا و تضرع نماید. بیقین نزدیک‌‌ترین حالت بنده، به پروردگار وقتی است که در سجده است.

لذا آیاتی که در آنها انسان و فرشتگان امر به سجده شده‌‌اند به مراتب بیش از امر به رکوع است. بنابر این، اگرچه در آیه ۴۳ سوره بقره و نیز آیات ۲۴ سوره ص، ۵۵ سوره مائده و ۴۸ سوره مرسلات اشاره‌ای به سجده نشده، اما در آیات دیگر هم به رکوع و هم به سجده اشاره شده است. برخی آیات نیز تنها به سجده اشاره کرده که این تنوعی در گفتار است. به چند نمونه از این آیات توجه کنید:

۱ – «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛[۳] اى کسانى که ایمان آورده‌‏اید! رکوع کنید، و سجده به جا آورید، و پروردگارتان را عبادت کنید، و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید.
۲ – «یا مَرْیَمُ اقْنُتی‏ لِرَبِّکِ وَ اسْجُدی وَ ارْکَعی‏ مَعَ الرَّاکِعین»؛[۴] اى مریم! (به شکرانه این نعمت) براى پروردگار خود، خضوع کن و سجده به جا آور! و با رکوع ‏کنندگان، رکوع کن.
۳ – «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَماءُ بَیْنَهُمْ تَراهُمْ رُکَّعاً سُجَّداً»؛[۵] محمّد (ص) فرستاده خدا است و کسانى که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند، پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود مى‌‏بینى.
۴ – «وَ مِنْ آیاتِهِ اللَّیْلُ وَ النَّهارُ وَ الشَّمْسُ وَ الْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَ لا لِلْقَمَرِ وَ اسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذی خَلَقَهُنَّ إِنْ کُنْتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُونَ»؛[۶]و از نشانه‏‌هاى او، شب و روز و خورشید و ماه است. براى خورشید و ماه سجده نکنید، براى خدایى که آفریننده آنها است، سجده کنید، اگر مى‏‌خواهید او را بپرستید!
۵ – «کَلاَّ لا تُطِعْهُ وَ اسْجُدْ وَ اقْتَرِب»؛[۷]چنان نیست (که آن طغیانگر مى‏‌پندارد) هرگز او را اطاعت مکن، و سجده نما و (به خدا) تقرّب جوى.

منبع:اسلام کوئست

[۱]. مجلسى، محمدتقى،‏ محقق، مصحح، موسوى کرمانى، حسین، اشتهاردى، على پناه،‏ ج ‏۲، ص ۳۸، قم، مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.‏

[۲]. طوسى، محمد بن الحسن،‏ تهذیب الأحکام، محقق، مصحح، خرسان، حسن الموسوى،‏ ج ‏۲، ص ۷۷، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق‏.

[۳]. حج، ۷۷.

[۴]. آل عمران، ۴۳.

[۵] فتح، ۲۹.

[۶]. فصلت، ۳۷.

[۷]. علق ۱۹.