آیه تطهیر در کدام سوره آمده است؟

پاسخ اجمالی

آیه معروف به آیه تطهیر، آیه ۳۳ از سوره احزاب است. در این آیه خداوند اراده تکوینی خود را مبنی برای پاک کردن کامل گروهی به نام اهل بیت، بیان می کند.

این آیه جزء معدود آیاتی است که روایات زیادی – بیش از هفتاد روایت – در شأن نزول آن از اهل سنت و شیعه رسیده است.

فراوانی و دلالت این روایات به حدی است که جای هیچ شک و شبهه ای را در مورد مفاد آن به خصوص اینکه  مراد از اهل بیت در آیه، فقط پیامبر اکرم (ص) فاطمه و علی و حسن و حسین (ع) هستند، باقی نمی گذارد، اگرچه آیه تطهیر در ترتیب بین آیات در میان آیات مربوط به زنان پیامبر (ص) قرار گرفته است ولی همانطور که از روایات و بعضی دیگر از قرائن فهمیده می شود آیه و حکم آن به آنان  مربوط نمی شود. و چنین ترتیب و تداخلی در آیات قرآن مقرون به سابقه است. همانطور که در آیه ۳ از سوره مائده به عللی که در کلام مفسرین آمده است، چنین اتفاقی افتاده است.

پاسخ تفصیلی

بعضی از آیات قرآن به خاطر ویژگی های خاصی که داشتند ملقب به اسامی مستقلی شدند. از جمله آیه مبارکه تطهیر است. این آیه، آیه ۳۳ از سوره احزاب است و علت معروف شدن به این نام این است که در این آیه خداوند اراده تکوینی خود به تطهیر اهل بیت (ع) را بیان فرموده است.

در شأن نزول این آیه روایات زیادی از شیعه و اهل سنت رسیده است. ام سلمه همسر رسول خدا (ص) می فرماید: این آیه در خانه ی من نازل شد و آن روز در خانه ی من فاطمه و علی و حسن و حسین (ع) بودند که پیامبر آنان را زیر عبائی پوشانید، آنگاه گفت: خدایا اینان اهل بیت من هستند، پس پلیدی را از آنان ببر و پاکشان گردان. [۱]

در اینجا لازم است گفتاری مختصر در مورد آیه مذکور داشته باشیم:

۱ – با توجه به کلمات عرب در بیان الفاظ ، دراین آیه شریفه دو انحصار و اختصاص به کار رفته است. اول انحصار اراده ی خدا به از بین بردن پلیدی و رجس و دوم انحصار این عصمت و دوری از پلیدی در مورد اهل بیت(ع).[۲]

2 – مراد از اراده خداوند در این آیه اراده تکوینی اوست که به تطهیر اهل بیت (ع) اختصاص یافته است زیرا اراده تشریعی خداوند به تطهیر همه انسانها تعلق گرفته است و اختصاص به افراد خاص ندارد و ارسال رسل و انزال کتب آسمانی برای هدایت و تزکیه و تعلیم بشریت به دلیل همین اراده تشریعی عام خداوند بوده است.

3 – در این که منظور از اهل بیت در آیه مذکور چه کسانی هستند؟ عده ای اصرار دارند بگویند مراد از اهل بیت در آیه همسران پیامبر اکرم(ص) هستند، اینان گفته اند آنچه که از سیاق آیات به دست می آید این است که آیات قبل و بعد همه درباره زنان پیامبر است و معنا ندارد در این میان یک آیه اختصاص به غیر آنان داشته باشد؟ مفسرین زیادی از اهل سنت و شیعه به این گفته، پاسخ داده اند که بصورت مفصل در کتابهای تفسیر بیان شده است.اما به صورت اجمال در جواب باید گفت: اولاً در آیه مذکور ضمیرمذکر (عنکم) آمده است در حالی که همسران پیامبر مؤنث اند و صحیح نیست ضمیر «عنکم» به جای «عنکن» که مخصوص مؤنث است به کار برده شود، پس باید گفت ضمیر مذکر درباره ی گروهی است که به خاطر غالب بودن جنس مذکر (و یا مذکر بودن همه آن گروه) ضمیر مذکر آورده است.

ثانیاً چنین ترتیب و چینشی در کلمات و آیات قرآن سابقه دار است، مثلاً قسمت انتهای آیه ۳ از سوره مائده در وسط آیاتی قرار گرفته که آنچه خوردنش حرام است می شمارد با اینکه این قسمت درباره اکمال دین و مأیوس شدن کافران از دین الهی است.

طبرسی می گوید: این تنها مورد نیست که در قرآن آیاتی در کنار هم قرار دارند که از موضوعات مختلفی سخن می گویند؛ قرآن آکنده از این گونه موارد است. همچنین در کلام فصحای عرب و اشعار آنان نیز نمونه های فراوانی از این دست دیده می شود [۳] .

از طرفی در بین هفتاد روایت که ذیل این آیه از اهل سنت (از طریق ام سلمه، عایشه، ابوسعید خدری، ابن عباس، ثوبان، وائله بن اسقع، عبدالله بن جعفر، علی (ع)، حسن بن علی (ع)) و شیعه (از طریق علی (ع)، امام سجاد (ع)، امام باقر (ع)، امام صادق (ع) و امام رضا (ع)، ام سلمه، ابوذر، ابولیلی، ابوالاسود دوئلی، عمروبن میمون اودی، سعد بن ابی وقاص) نقل شده است یک روایت هم وجود ندارد که بگوید آیه ی شریفه دنبال آیات مربوط به همسران رسول خدا (ص) نازل شده، و حتی احدی از مفسرین این حرف را نزده اند، حتی کسانی مانند عروه و عکرمه که آیه مورد بحث را مخصوص زنان پیامبر(ص) می دانند نگفته اند که آیه در ضمن آیات نازل شده است. [۴]

روایات گسترده ای که نقل شده است به خوبی مراد از اهل بیت را مشخص می کند:

حاکم نیشابوری (امام محدثان اهل سنت) در مستدرک صحیحین از عبدالله بن جعفر بعد از ذکر شأن نزول معروف این آیه می گوید اسناد این حدیث صحیح است. مسلم در صحیح، بیهقی در سنن کبری، طبری و ابن کثیر و سیوطی در تفاسیر شان، ترمذی در صحیح، طحاوی در مشکل الآثار، هیثمی در مجمع الزوائد، احمد بن حنبل در مسند، همه با بیان شأن نزول از طریق افراد مختلف همچون ام سلمه، واثله، عمر بن ابی سلمه، عایشه، روایت می کنند که پیامبر (ص) اهل بیت را مشخص فرمود و فاطمه و علی و حسن و حسین (ع) را با خود به زیر کساء برد. [۵] حتی در صحیح ترمذی در باب فضائل فاطمه (س)، و در تفسیر سیوطی از ابوسعید خدری و در مشکل الآثار طحاوی چنین آمده است. ام سلمه بعد از داخل شدن اهل بیت زیر کساء به پیامبر(ص) عرض کرد: آیا من هم با ایشانم؟ حضرت فرمود تو جایگاه خود را داری تو بر خیر هستی (یعنی تو داخل کساء نشو!).

ثالثاً با در نظر گرفتن اینکه کلمه «رجس» در آیه شریفه الف و لام دارد که جنس رجس را می رساند، معنایش این می شود که خدا می خواهد تمامی انواع پلیدی ها و هیأت های خبیثه و رذیله را از آنان ببرد، چنین ازاله ی کاملی با عصمت الهی منطبق می شود، [۶] حال آنکه هیچ کس درباره ی زنان پیامبر(ص) ادعای عصمت نکرده است. یعنی این که آنان عصمت از هر گناه و یا خطا و اشتباه داشته باشند، و به همین علت این آیه را دلیل عصمت امامان گرفته اند. [۷]

بنا بر این مراد از اهل بیت دراین ایه پنج تن آل کساء(عباء) هستند و حکم آیه به آنان اختصاص دارد.

برای آگاهی بیشتر به  سؤال ۸۹۸  (سایت) ، نمایه: اهل بیت (ع) ، مراجعه فرمائید.

[۱] ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۶، ص ۴۷۵.

[۲] همان، ص ۴۶۲.

[۳] طبرسی، مجمع البیان، ج ۷، ص۵۶۰.

[۴] همان، ص ۴۶۶.

[۵] آیه تطهیر در کتب دو مکتب، علامه سید مرتضی عسکری، ص ۲۰-۱۲.

[۶] ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۶، ص ۴۶۷.

[۷] همان.