کدام سوره بیانگر این مطلب است که دانش ما از یک قطره از آب اقیانوس هم کوچک تر و کمتر است؟ به نظر می رسد آیه ای که می فرماید: “و ما اوتیتم من العلم إلا قلیلا”، باشد که در تفسیر آن اقل به یک قطره در مقابل اقیانوس تشبیه شده است.

پاسخ اجمالی

مطلبی که در پرسش آمده است، در برخی از سوره های قرآن بدان اشاره شده است که دریاها اگر مرکّب شوند، برای علم پروردگار، به پایان می رسند قبل از آن که علم خدا پایان پذیرد. خداوند در قرآن می فرماید: از علم به شما داده نشده، مگر اندکی. البته در برخی کلمات اهل بیت (ع) در تفسیر آیه آمده است که به جز اندکی از شما، علم داده نشد، و بسیاری از مردم از علم نصیبی ندارند. گفتنی است، مطلبی که در پرسش مطرح شده است -دانش مااز یک قطره از آب اقیانوس هم کوچک تر و کمتر است- در کلمات معصومان (ع) چنین تعبیری وجود ندارد، اما از ابن عباس شبیه آن موجود است.

پاسخ تفصیلی

آیاتی در قرآن موجود است که تا حدی به مطلب اشاره شده در پرسش، مرتبط است، مانند: “قُلْ لَوْ کانَ الْبَحْرُ مِداداً لِکَلِماتِ رَبِّی لَنَفِدَ الْبَحْرُ قَبْلَ أَنْ تَنْفَدَ کَلِماتُ رَبِّی وَ لَوْ جِئْنا بِمِثْلِهِ مَدَداً “؛ بگو: «اگر دریاها براى (نوشتن) کلمات پروردگارم مرکّب شود، دریاها پایان مى‏گیرد. پیش از آن که کلمات پروردگارم پایان یابد، هر چند همانند آن (دریاها) را کمک آن قرار دهیم![۱] و آیه: “وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَهٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَهُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیم‏”؛ و اگر همه درختان روى زمین قلم شود، و دریا براى آن مرکّب گردد، و هفت دریاچه به آن افزوده شود، اینها همه تمام مى‏شود، ولى کلمات خدا پایان نمى ‏گیرد، خداوند عزیز و حکیم است.[۲]

در باره این آیه (لقمان ۲۷) در تفسیر قمی چنین آمده است: عده ای از یهودیان از حضرت رسول (ص) راجع به روح سؤال کردند؟ حضرت فرمود: “الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ ما أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا”؛ روح از جانب خدا است و آنچه از علم به شما داده شده است نا چیز است.[۳] گفتند آیا مقصود علم ما یهودان اندک است یا دانش همه مردم؟ رسول خدا (ص) در پاسخ فرمود: علم تمام مردم! گفتند: چطور چنین چیزی ممکن است؛ یا محمد(ص)! شما مدعى هستى که بهره ای که از دانش داری کم است و حال آن که قرآن را خداوند به شما عطا کرده، همان گونه که تورات را به ما ارزانی داشته است و در قرآن چنین آمده است که “وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَهَ ً”؛ هر که به او حکمت دهند،[۴] (یعنى تورات) “فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیرا”؛ نعمت زیادى به او ارزانى شده است.[۵]

خداوند در پاسخ یهودیان این آیه را نازل نمود: “وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْض…”، خداوند می فرماید: علم خدا بزرگ تر از اینها است. آنچه به شما داده شده در نظر شما زیاد است، ولى نزد خدا کم است.[۶]

البته در روایتی امام باقر (ع) در تفسیر این آیه “وَ ما أُوتِیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِیلًا” فرمود: معنای باطنی آیه این است که علم داده نشده، مگر به اندکى از مردم، و بعد از کلمه “قلیلا” منکم در تقدیر است؛ یعنى علم داده نشده، مگر به اندکى از شما.[۷] (یعنی بسیاری از مردم از علم بهره ای ندارند)

گفتنی است، مطلبی که در پرسش مطرح شده است -دانش ما از یک قطره از آب اقیانوس هم کوچک تر و کمتر است- در کلمات معصومان (ع) چنین تعبیری یافت نشد، اما از ابن عباس شبیه آن موجود است: “مردی از خوارج پرسشی از ابن عباس کرد، ابن عباس قبل از پاسخ دادن به او پرسید: دانش من بیشتر است یا علی (ع)؟ گفت: اگر على (ع) را از تو داناتر مى ‏دانستم از تو پرسش نمى‏ کردم! ابن عبّاس به شدت خشمگین شد و گفت: مادر به عزایت، علی (ع) به من علم آموخته است، علم او از جانب علم رسول خدا (ص) است، و رسول اللَّه (ص) را خداوند از بالاى عرش خود آموزش داده است، بنابر این علم پیامبر (ص) از خدا، و علم امام علی (ع) از علم پیامبر (ص)، و علم من از ناحیه على (ع) است، و علم تمام یاران محمّد (ص) در برابر علم على (ع) همچون قطره‏اى است در برابر هفت دریا“.[۸]

منبع:اسلام کوئست

[۱] الکهف، ۱۰۹.

[۲] لقمان، ۲۷.

[۳] اسراء، ۸۵

[۴] بقره، ۲۶۹

[۵] همان.

[۶] قمی، علی بن ابراهیم بن هاشم تفسیر قمی، ج ۲، ص ۱۶۶، مؤسسه دار الکتاب، قم، ۱۴۰۴ ق.

[۷] عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج ۲، ص ۳۱۷، چاپخانه علمیه، تهران، ۱۳۸۰ ق.

[۸] شیخ مفید، الأمالی، ص ۲۳۵، کنگره شیخ مفید، قم، ۱۴۱۳ق