در آیه ۲۸ سوره بقره می فرماید: “او خدایی است که همه موجودات زمین را برای شما خلق کرد، پس از آن به خلقت آسمان نظر گماشت و هفت آسمان را بر فراز یکدیگر برافراشت و او به همه چیز دانا است.
اگر همه موجودات برای انسان خلق شدند. موجوداتی که میلیون ها سال قبل از خلقت انسان، نسلشان منقرض شده بود برای چه خلق شدند. از طرفی انسان جوان ترین مخلوق است، چگونه موجودات دیگر میلیون ها و شاید میلیاردها سال زودتر برای او آفریده شدند؟
و آیا خلقت زمین، قبل از خلقت آسمان است؟ کرات و سیاراتی بسیار بسیار کهن تر از زمین در کهکشان ها وجود دارد که عمر زمین نسبت به آنها بسیار جوان است. و هیچ فضانوردی نگفته که آسمان هفت طبقه است.

پاسخ اجمالی

خلقت موجودات زمین برای انسان، تنها بدان معنا نیست که تمام آنان، منافعی مادی برای بشر داشته باشند، بلکه این تنها یک بعد قضیه است. جنبه مهم تر، آن است که تدبر و اندیشه در جهان آفرینش چه آنهایی که وجود دارند و چه آنهایی که منقرض شده اند، می تواند انسان را به خداوند هستی، نزدیک نموده و او را از مخالفت با پروردگارش باز دارد. و می دانیم که این قدرت تفکر و تدبر، امتیازی است که انسان ها را برجسته تر از سایر موجودات می نماید.

در ضمن، با دانش امروزه نیز منافاتی ندارد که خداوند در طراحی و معماری جهان هستی، نگاه ویژه ای به کره خاکی ما داشته و هسته اولیه تشکیل آن را، قبل از دیگر ستارگان و کهکشان ها آفریده باشد، اما شکل گیری نهایی آن را بعد از خلقت آسمان ها قرار داده باشد؛ چنانچه با توجه به دیگر آیات قرآن کریم، چنین برداشتی به ذهن متبادر می‌شود.

فضانوردان نیز هنوز تا کره ماه فراتر نرفته اند و ستاره شناسان نیز تا کنون به انتهای جهان هستی نرسیده اند، تا صلاحیت آن را داشته باشند که در مورد هفت آسمان، نظری دقیق و علمی ارائه نمایند.

پاسخ تفصیلی

پرسش شما در حقیقت به سه بخش تقسیم می شود:

۱ – آیا تمام موجودات؛ حتی آنهایی که همانند دایناسورها منقرض شده اند؛ برای انسان آفریده شده اند؟

۲ – آیا قرآن بیان می دارد که خلقت زمین، قبل از آسمان ها است و بر فرض چنین بیانی، آیا این موضوع، با علم روز، منافات ندارد؟

۳ – آیا آسمان ها هفت طبقه اند؟

به همین ترتیب، به بررسی موارد فوق خواهیم پرداخت:

۱ – در پاسخ به بخش اول پرسشتان باید گفت که برای چنین ابهامی، نیاز به آن نیست که خود را به زحمت انداخته و به گذشته ها مراجعه نماییم، بلکه در حال حاضر نیز موجوداتی در صحنه گیتی یافت می شوند که در نگاه اول، نه تنها کمکی برای انسان نیستند، بلکه خسارات جبران ناپذیری نیز به او وارد می نمایند، موجوداتی همانند موش و سوسک و سایر آفات!

بنابراین، نباید تصور نمود که بیان خداوند در ارتباط با خلق آسمان ها و زمین و آنچه در آن است برای انسان ها، تنها بدان معنا باشد که تمامشان برای ما کاربردهای مادی و مشهود داشته باشند؛ یعنی تنها برای تغذیه و مسکن و حمل و نقل و …از آنان استفاده نماییم، که چنین استفاده ای، نه تنها در حیوانات منقرض شده ای که بدان اشاره نمودیده اید وجود ندارد، بلکه در بسیاری از موجودات فعلی نیز نمی توانیم فایده ای برای انسان ها مشاهده نماییم و با این وجود، اگر آنها را نیز کاملا بی فایده بپنداریم، به تفکری مادی و کفرآمیز نزدیک خواهیم شد. [۱]

با توجه به موارد فوق، باید هدف اصلی خداوند را از بیان چنین آیه ای دریابیم. یقینا، امامان معصوم ما بهترین مفسران در این زمینه خواهند بود.

در همین راستا و در بیان آیه ای که بدان اشاره نمودید؛ روایتی وجود دارد که ۹ امام، آن را به ترتیب نقل نموده و سند آن را به امیرالمؤمنین (ع) پایان داده اند. در این روایت، مولا علی (ع)، آیه را چنین تفسیر می فرماید: آفرینش تمام جهان هستی برای انسان ها، بدان معنا است که بشر از آنها پند و اعتبار گرفته و بدین وسیله رضایت پروردگار را جلب نموده و (با استفاده های معنوی از آن) خود را از آتش و عذاب خداوند دور نگه دارد [۲] . آیه دیگری در قرآن وجود دارد که چنین برداشتی را تأیید می نماید، بدین ترتیب که تمام آنچه در آسمان و زمین است را به عنوان نشانه ای معرفی نموده که برخی انسان ها از آن گذر نموده و با رو برگرداندن خود، از آن پند نمی گیرند. [۳]

مطالعه تاریخ که سرگذشت انسان هایی است که اکنون دیگر وجود ندارند، نیز به همین دلیل و برای پند و اعتبار انسان ها، از جانب قرآن توصیه شده است. [۴]

بنابراین نمی توان، موجودات منقرض شده را دلیلی بر نادرست بودن این آیه ارزیابی نمود، چون انسان ها می توانند با تدبر خود در این موجودات نیز، بیش از پیش به قدرت خداوند پی برده و به او نزدیک شوند و همین کافی است تا پروردگار اعلام نماید: “خلق لکم ما فی الارض جمیعا“.

علاوه بر آن، انسان ها ذهنی فعال و اندیشمند دارند. آنها تنها موجوداتی هستند که موجودات دیگر را در مکان هایی؛ مانند باغ وحش ها و پارک های جنگلی نگه داری می نمایند و نیز همان استخوان دایناسورها و دیگر موجودات منقرض شده را نیز جمع آوری نموده و با هزینه هنگفتی، تلاش می نمایند تا به شکل اولیه درآورده و در معرض دید بشر قرار دهند! آیا هیچ موجود دیگری جز انسان؛ اقدام به چنین فعالیت هایی می نماید؟! آیا نمی توان گفت که حتی همان موجودات منقرض شده نیز به نوعی در خدمت انسان قرار گرفته اند، تا توجه او را به جهان آفرینش، بیشتر نموده و فعالیت های علمی و دانش او را گسترش دهند؟!

براین اساس، معتقدیم؛ همان گونه که قرآن فرموده: خداوند، انسان ها را از میان سایر موجودات برگزیده و تمام آنچه در زمین است را در اختیار آنان قرار داده است، [۵] اما معتقدان به مکاتب مادی، از آنها تنها جهت منافع زودگذر و سرگرمی و حداکثر، تحقیقات علمی استفاده می نمایند و آنانی که معتقد به خدا و آخرت می باشند علاوه بر موارد فوق؛ تمام آنها را نشانه و علامتی از طرف پروردگارشان دانسته و بر یقین خود می افزایند که خود او فرموده: “و در زمین؛ برای افرادی که می خواهند به یقین برسند؛ نشانه های فراوانی وجود دارد و از همه مهم تر، در خلقت خود انسانها نیز چنین نشانه هایی نهفته است، اگر چشم بینایی وجود داشته باشد“. [۶]

۲ – در مورد چگونگی پیدایش زمین و آسمان، نظریات مختلفی ارائه شده است، اما آیا آنچه در قرآن وجود دارد را می توان مخالف تئوری های ثابت جهان امروز دانست؟! یقینا چنین نیست و قرآن موضوعی را مطرح ننموده که خلاف آن ثابت شده باشد. [۷]

از طرفی، باید بدانیم که قرآن کتابی جهت هدایت انسان ها است و بنا ندارد که تمام جزئیات آفرینش را بیان نماید، بلکه تنها به کلیاتی اشاره نموده و تحقیق بیشتر در هر زمینه علمی را به خود بشر واگذار می نماید. اما آنچه از خلقت آسمان ها و زمین در قرآن بیان شده، نشانگر آن نیست که هیچ سیاره و کهکشانی، قبل از کره زمین وجود نداشته و خدا، اول زمین را به طور کامل آفرید و سپس به سراغ آسمانها رفت!

ممکن است که این پرسش شما، ناشی از آن باشد که شما تأخیر زمان آفرینش آسمانها از زمین را از معنای “ثم” در آیه اشاره شده، برداشت نموده باشید، در حالی که چنین برداشتی صحیح نمی باشد، چون:

اولا: با اینکه در غالب موارد، “ثم” نشانگر تأخر زمانی معطوف علیه از معطوف است، اما همواره اینگونه نبوده و گاهی کاملا بر عکس می باشد.

به این آیه دقت فرمایید: “أ لم تر إلی ربک کیف مدّ الظلّ و لو شاء لجعله ساکنا ثم جعلنا الشمس علیه دلیلا”؛ [۸]یعنی: آیا ندیدی که پروردگار تو چگونه سایه را گستراند و اگر اراده می نمود، آن را ثابت قرار می داد، سپس خورشید را نشانگر سایه قرار داد. اگر “ثم” الزاما به معنای تأخیر در زمان بود، باید طبق این آیه، معتقد می شدیم که اول سایه وجود داشته و بعد از آن، خورشید به وجود آمده است! در حالی که بدیهی است تا خورشید نباشد، سایه ای هم وجود نخواهد داشت.

بنابر این، واژه “ثم” در آیه مورد نظرتان به هیچ وجه، نشانگر تأخیر زمانی نبوده و نمی توان از آن، نتیجه گرفت که زمین پیرتر از آسمانهاست تا با مبانی دانش امروز ناسازگار باشد.

ثانیا: آیه دیگری در قرآن وجود دارد که صریحا بیان می دارد، آفرینش کامل زمین و گسترش آن به شکل امروزی، بعد از خلقت آسمان بوده است [۹] .البته برخی، آن آیه را با آیاتی که ظاهرشان تقدم خلقت زمین بر آسمان ها است، متناقض می دانند که با کمی دقت، این اشکال برطرف خواهد شد. [۱۰]

با توجه به دو مورد اشاره شده، نمی توان به طور قطعی معتقد بود که قرآن کریم، آسمانها را جوان تر از زمین می داند.

با این وجود و حتی اگر “ثم” را به معنای تأخیر زمانی نیز در نظر بگیریم، آیا از دیدگاه شما ایرادی دارد که بر اساس تدبیر پروردگار، ابتدا مواد موجود در هسته اولیه زمین آفریده شده و سپس با آفرینش آسمان ها، آن هسته اولیه، در میان آنها قرار گرفته و بعد از فعل و انفعالات فراوانی که بشر به برخی از آنها پی برده، سرانجام به شکل کنونی زمین که تنها کره شناخته شده دارای حیات است؛ درآمده باشد؟ و آیا چنین روندی، با تئوری پذیرفته شده ای که بیان می دارد “ماده و انرژی، هیچ گاه از بین نرفته، بلکه به یکدیگر تبدیل می شوند” منافاتی خواهد داشت؟!

۳ – اما در ارتباط با قسمت اخیر پرسشتان باید گفت: ستاره شناسان، با این که کهکشان هایی با فاصله میلیاردها سال نوری را کشف نموده اند، اما هنوز نتوانسته اند به انتهای جهان هستی، آگاه شوند و اطمینان یابند که بعد از آن، طبقات دیگری وجود ندارد.

همچنین، فضانوردان تنها توانسته اند به کره ماه سفر نمایند که فاصله ای کمی بیش از یک ثانیه نوری! با زمین دارد و این کجا و میلیاردها سال نوری کشف شده و شاید میلیاردها برابر نامکشوف کجا؟!

بنابراین آنان، اصولا صلاحیت اظهار نظر در چنین موردی را نداشته و خود نیز چنین ادعایی ندارند!

اما مفسران قرآن در این زمینه، نظریات مختلفی را ارائه نموده اند از جمله این که:

اگر عدد هفت را به معناى” تکثیر” بگیریم مفهومش این است که بر فراز شما عالم هاى بسیار و کرات و کواکب و سیارات بى‏شمارى است.

و اگر عدد “سبع” (هفت) را، عدد “شمارش و تعداد” بگیریم، مفهومش این است غیر از این عالمى که شما مى‏بینید (مجموعه ثوابت و سیارات و کهکشان ها) شش عالم دیگر ما فوق آن قرار دارد که هنوز دست علم و دانش بشر به آن نرسیده است. [۱۱]

 منبع:اسلام کوئست

[۱] صاد،۲۷، “و ما خلقنا السماء و الأرض و ما بینهما باطلا، ذلک ظن الذین کفروا فویل للذین کفروا من النار“.

[۲] شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ج ۲، ح۱۲، ص ۲۹، انتشارات جهان، تهران، ۱۳۷۸ ه.   

[۳] یوسف، ۱۰۵، “و کأین من آیه فی السماوات و الأرض یمرون علیها و هم عنها معرضون“.

[۴] یوسف، ۱۰۹؛ حج، ۴۶؛ روم، ۹؛ فاطر، ۴۴؛ غافر، ۲۱ و ۸۲؛ محمد، ۱۰ و … .     

[۵] پرسش ۷۵۱ بدین موضوع می پردازد که انسان اشرف مخلوقات است. در صورت تمایل می توانید آن را نیز مطالعه نمایید.

[۶] ذاریات، ۲۱ – ۲۰، “و فی الأرض آیات للموقنین، و فی أنفسکم أ فلا تبصرون“.

[۷] در باره چگونگی خلقت آسمان و زمین، به پاسخ های ۷۱۱ (سایت: ۷۵۱) مراجعه کنید.

[۸] فرقان، ۴۵.

[۹] نازعات، ۳۰-۲۷٫”أ أنتم أشد خلقا أم السماء بناها….و الأرض بعد ذلک دحاها“.

[۱۰] مطالعه پرسش ۳۶۳۴ در این زمینه، اطلاعات بیشتری را در اختیارتان قرار خواهد داد.

[۱۱] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۴، ص ۲۱۶، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ۱۳۷۴ ه ش.