چرا خداوند متعال در قرآن فرمود: “إنّ مع العسر یسراً” و نفرمود: إنّ بعد العسر یسراً؟

پاسخ اجمالی

در آیه شریفه یک نوع پیوستگی و ارتباط بین تحمل سختی ها و رسیدن به آسانی وجود دارد؛ یعنی این طور نیست که انسان به طور اتفاقی بعد از سختی، به راحتی برسد از این رو برای رساندن این پیوند بین عسر و یسر، به کلمه ای نیاز داریم که این معنا در آن وجود داشته باشد و آن کلمه “مع” است.

برای استعمال “مع” تفسیرهایی از جانب مفسران مطرح شده است؛ از جمله این که:

الف. آیه با لفظ “مع” مى‏فهماند که آسانى با رنج توأم است، از لحظه تحمّل سختى، آسانى به تدریج به دست مى‏آید.

ب. از کلمه “مع” استفاده شده تا نشان دهد آسانی به سختی نزدیک است که از این رهگذر موجبات تسلّی خاطر و تقویت قلب فراهم شود.

به هر حال با توجه به این که با هر مشکلى آسانى آمیخته، و با هر صعوبتى سهولتى همراه است، و این دو همیشه با هم بوده و با هم خواهند بود، استفاده از واژه “بعد” این معنای لطیف را افاده نمی کند.

پاسخ تفصیلی

خداوند در این آیه به پیامبر (ص) خود خطاب می کند که: “پس (بدان که) مسلماً با هر دشوارى آسانی است“.[۱]  پیامبری که در مکّه با دشوارى های بسیاری روبرو بوده است. بدیهی است که این وعده ای است از سوی خداوند که برای ایشان در مدینه آسانى است و یا با عسرى که در دنیا است، در بهشت برایشان یسر باشد.

البته گستردگى مفهوم آیات، همه مشکلات را شامل مى‏شود؛ یعنی این دو آیه به صورتى مطرح شده که اختصاص به شخص پیامبر اکرم (ص) و زمان آن حضرت نیز ندارد، بلکه به صورت یک قاعده کلى و به عنوان تعلیلى بر مباحث سابق مطرح است، و به همه انسان هاى مؤمن مخلص و تلاشگر نوید مى‏دهد که همیشه در کنار سختی ها آسانی ها است.[۲]

برای استعمال “مع” تفسیرهایی از جانب مفسران مطرح شده است که بسیاری از آنها قابل جمع هستند و ما در زیر به آنها اشاره می کنیم.

الف. استعمال حرف مع به جاى بعد، برای این است که پیوستگى یسر با عسر را می رساند.[۳] یعنی در آیه شریفه یک نوع پیوستگی و ارتباط بین تحمل سختی ها و رسیدن به آسانی وجود دارد؛ یعنی این طور نیست که انسان به طور اتفاقی بعد از سختی، به راحتی برسد؛ از این رو برای رساندن این پیوند بین عسر و یسر، به کلمه ای نیاز داریم که این معنا در آن وجود داشته باشد و آن کلمه “مع” است.

به عبارت دیگر؛ آیه با لفظ “مع” مى‏فهماند که آسانى با رنج توأم است، از لحظه تحمّل سختى، آسانى به تدریج به دست مى‏آید.[۴] به هر حال، مع نشانه همراهى است^[۵] و بیان می کند که این دو از هم تفکیک ناپذیرند.

ب. برای این از کلمه “مع” استفاده شده تا نشان دهد آسانی به سختی نزدیک است که از این رهگذر موجبات تسلّی خاطر و تقویت قلب فراهم شود.‏[۶]

گفتنی است که علامه طباطبایی بر این باور است که منظور از کلمه “مع=با” واقع شدن یسر به دنبال عسر است، نه این که منظور از معیّت این باشد که یسر و عسر در زمان واحد تحقق مى‏یابد.[۷]

به هر حال معنای “مع” هر چه باشد، با توجه به این که با هر مشکلى آسانى آمیخته، و با هر صعوبتى سهولتى همراه است، و این دو همیشه با هم بوده و با هم خواهند بود[۸] استفاده از واژه “مع” خالی از لطف نبوده است.

منبع:اسلام کوئست

[۱] انشراح، ۵ و ۶.

[۲] مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏۲۷، ص ۱۲۷، دار الکتب الإسلامیه، چاپ تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ ش‏.

[۳] طالقانى، سید محمود، پرتوى از قرآن، ج ‏۴، ص ۱۵۷، شرکت سهامى انتشار، تهران‏، ۱۳۶۲ ش‏.

[۴] قرشى، سید على اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، ج ‏۱۲، ص ۲۷۴، بنیاد بعثت‏، تهران‏، ۱۳۷۷ ش.‏

[۵] تفسیر نمونه، ج ‏۲۷، ص ۱۲۷و ۱۲۸.

[۶] طبرسى، فضل بن حسن‏، تفسیر جوامع الجامع، ج‏ ۴، ص ۵۰۷، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، تهران‏، چاپ اول‏، ۱۳۷۷ ش؛ ابن جزى غرناطى، محمد بن احمد، کتاب التسهیل لعلوم التنزیل، ج ‏۲، ص ۴۹۳، شرکت دار الارقم بن ابى الارقم، چاپ اول، ۱۴۱۶ ق‏ ‏.

[۷] طباطبائی، محمد حسین، تفسیر المیزان، موسوى همدانى، سید محمد باقر، ج‏۲۰، ص ۵۳۴، دفتر انتشارات اسلامى، قم، چاپ پنجم‏، ۱۳۷۴ ش‏.

[۸] تفسیر نمونه، ج ‏۲۷، ص ۱۲۷و ۱۲۸.