آیاتی که امام حسین(ع) هنگام عزیمت از مدینه به مکه و مکه به کوفه و کربلا را خواند، چه بود؟

پاسخ اجمالی

با تحقیق در منابع تاریخی و حدیثی که ما به آنها دست‌رسی داشتیم؛ چنین بر می‌آید که امام حسین(ع) در مسیر حرکتشان از مدینه تا کربلا در جایگاه‌های مختلف به تناسب آیاتی را تلاوت فرمود که در دو قسمت از مدینه به مکه و از مکه به کربلا بیان می‌شود.
الف. آیاتی که امام حسین(ع) هنگام خروج از مدینه و رهسپار شدن به سوی مکه خواندند، عبارت‌اند از:

۱ – در شب یک‌شنبه بیست و هشتم ماه رجب، هنگام خروج از مدینه و رهسپار شدن به سوى مکّه که فرزندان، برادرزادگان و برادرانش نیز با بیشتر خاندانش همراه او بودند جز برادرش محمّد ابن حنفیّه؛ این آیه شریفه را قرائت فرمود:[۱] «فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً یَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّنی‏ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ»؛[۲] موسى ترسان و نگران از آن‌جا بیرون رفت [در حالى که‏] می‌گفت: «پروردگارا، مرا از گروه ستم‌کاران نجات بخش». طبق این آیه؛ حضرت موسی(ع) برای رهایی از شرّ فرعونیان از مصر به سوی مدین خارج شد.[۳] امام حسین(ع) با خواندن این آیه حال خروج خود را از شهر مدینه به حال خروج حضرت موسی(ع) از مصر تشبیه کرده که آن‌حضرت از ترس فرعون مصر ناچار به ترک شهر و دیار و فرار از شهر گردید، و امام حسین(ع) نیز به خاطر فرعون زمان خود مجبور به ترک دیار و خانه و کاشانه خود شد.

۲ – وقتی آن‌حضرت در ماه شعبان داخل در مکه شد، این آیه شریفه را خواند:[۴] «وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْیَنَ قالَ عَسى‏ رَبِّی أَنْ یَهْدِیَنی‏ سَواءَ السَّبیل‏»؛[۵] و چون به سوى [شهر] مَدْیَن رو نهاد [با خود] گفت: «امید است پروردگارم مرا به راه راست هدایت کند».
ب. آیاتی که امام حسین(ع) در مسیر رهسپار شدن به سوی عراق و کربلا به مناسبت‌هایی قرائت فرمود، به شرح زیر است، و گفتنی است که امام حسین(ع) در این مسیر به کوفه نرفت.

۳ – وقتى امام حسین(ع) از مکّه بیرون آمد، فرستادگان عمرو بن سعید بن عاص به فرماندهی یحیى بن سعید راه آن‌حضرت را گرفتند و گفتند: «بازگرد! کجا می‌روى؟» امّا امام حسین(ع) مقاومت کرد و روان شد و دو گروه به جلوگیری همدیگر پرداختند و تازیانه‌ها به یکدیگر زدند. حسین(ع) و یاران آن‌حضرت به سختى مقاومت کردند. پس از آن، امام حسین(ع) به راه خویش رفت که بر او فریاد زدند: «اى حسین! مگر از خدا نمی‌ترسى؟ از جماعت بیرون می‌شوى و میان این امّت تفرقه می‌اندازی!»، امام حسین(ع) این آیه شریفه را خواند:[۶] «لِی عَمَلِی وَ لَکُمْ عَمَلُکُمْ أَنْتُمْ بَرِیئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِی‏ءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ»؛ عمل من براى من، و عمل شما براى شماست! شما از آنچه من انجام می‌دهم بیزارید و من (نیز) از آنچه شما انجام می‌دهید بیزارم!

۴ – در اثنای سفر امام حسین(ع) به عراق خبرهای ناگواری به امام(ع) رسید که کشته شدن جناب مسلم بن عقیل، هانی، قیس بن مسهر صیداوی و عبدالله بن یقطر از آن جمله بود.[۷] وقتى خبر شهادت قیس بن مسهر صیداوی را به حضرت امام حسین(ع)  دادند، چشم‌هایش پر از اشک شد و این آیه شریفه را تلاوت کردند:[۸] «مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِیلا»؛[۹] در میان مؤمنان مردانى هستند که بر سر عهدى که با خدا بستند صادقانه ایستاده‌اند بعضى پیمان خود را به آخر بردند (و در راه او شربت شهادت نوشیدند)، و بعضى دیگر در انتظارند و هرگز تغییر و تبدیلى در عهد و پیمان خود ندادند.

۵ – عبد الله و منذر اسدی وقتی در ثعلبیه[۱۰] به امام حسین(ع) خبر شهادت مسلم بن عقیل و هانی را دادند، امام(ع) فرمود: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُونَ»؛[۱۱] ما از آنِ خدائیم و به سوى او بازمی‌گردیم. و امام(ع) و پیوسته این جمله را تکرار مى‌فرمود.[۱۲]

۶ – پس از آن‌که عبید الله بن حرّ جعفی دعوت امام حسین(ع)  را نپذیرفت و گفت اسبم را به شما هدیه می‌دهم، امام از وی روى گرداند و فرمودند: «حال که در راه ما از نثار جان دریغ می‌کنى، ما نیز به مال تو نیازى نداریم»، سپس این آیه را تلاوت فرمود:[۱۳] «وَ ما کُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّینَ عَضُداً»؛[۱۴] و من هیچ‌گاه گمراه‏ کنندگان را دستیار خود قرار نمى‏دهم!».

منبع:اسلام کوئست

[۱]. شیخ مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۳۵، کنگره شیخ مفید، قم، چاپ اول، ۱۴۱۳ق؛ طبرسی، فضل بن حسن‏، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، ج ۱، ص ۴۳۵، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۱۷ق.

[۲]. قصص، ۲۱.

[۳]. قمى، على بن ابراهیم، تفسیر القمی، محقق و مصحح: موسوى جزائرى، طیب‏، ج ۲، ص ۱۳۷، دار الکتاب، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۴ق؛ طبرى، ابو جعفر محمد بن جریر، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج ۲۰، ص ۳۴، دار المعرفه، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.

[۴]. الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۳۵ – ۳۶.

[۵]. قصص، ۲۲.

[۶]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک،‏ ج ۵، ص ۳۸۵، دار التراث‏، بیروت، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق؛ ابن نما حلی، نجم الدین جعفر بن محمد، مثیر الأحزان‏، ص ۳۹، مدرسه الإمام المهدی(عج)، قم، چاپ سوم، ۱۴۰۶ق.

[۷].  الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۷۰ – ۷۶.

[۸]. جزرى‏، عزالدین ابن اثیر، الکامل فی التاریخ‏، ج ۴، ص ۵۰، دار الصادر، بیروت، ۱۳۸۵ق.

[۹]. احزاب، ۲۳.

[۱۰]. «ثعلبیه»؛ نام یکى از منزلگاه‌هاى نزدیک کوفه است که امام حسین(ع) در مسیر خود از آنجا گذشت. این مکان، به نام ثعلبه، مردى از بنى اسد است که در آنجا فرود آمده و ساکن شده و چشمه‌اى حفر کرده بود (یاقوت حموی، شهاب الدین ابو عبد الله، معجم البلدان، ج ۲، ص ۷۸ – ۷۹، دار صادر، بیروت، چاپ دوم، ۱۹۹۵م)؛ در این محلّ که قناتى داشته، امام حسین(ع) بار افکند و یک شب آنجا ماند.

[۱۱]. بقره، ۱۵۶.

[۱۲]. الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد، ج ۲، ص ۷۴.

[۱۳]. مقرّم، عبد الرزاق‏، مقتل الحسین(ع)، ص ۱۹۴، مؤسسه الخرسان للمطبوعات‏، بیروت، ۱۴۲۶ق؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص ۱۵۴ – ۱۵۵، کتابچى، تهران، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.

[۱۴]. کهف، ۵۱.