تفسیر امام حسن عسکری (ع) از «الحمد لله رب العالمین» چیست؟

پاسخ اجمالی

تفسیر امام حسن عسکری (ع)، منسوب به آن حضرت بوده که به دلایلی برخی این انتساب را قطعی نمی دانند. در این تفسیر، سوره های «فاتحه الکتاب» (حمد) و «بقره» تا آیه ۲۸۲ به صورت روایی تفسیر شده است که در اصطلاح علوم قرآنی به آن تفسیر «مأثور» گفته می شود.

به هر حال، امام عسکری (ع) در تفسیر «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین» به نکاتی؛ چون ستایش خدا به جهت نعمت های بی شمارش، حمایت از مخلوقات، فضیلت و برتری شیعه به واسطه پذیرفتن ولایت و امامت امام علی (ع)، اشاره کرده و فرمود به جهت این همه نعمت باید سپاسگزار خداوند بود و گفت: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین».

پاسخ تفصیلی

تفسیر امام حسن عسکری (ع)، منسوب به آن حضرت بوده که به دلایلی برخی این انتساب را قطعی نمی دانند.[۱] در این تفسیر، سوره های «فاتحه الکتاب» (حمد) و «بقره» تا آیه ۲۸۲ به صورت روایی تفسیر شده است که در اصطلاح علوم قرآنی به آن تفسیر «مأثور» گفته می شود.[۲]

به هر حال، خلاصه ای از تفسیر امام حسن عسکری (ع) از آیه «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِین» چنین است:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ‏»، یعنی این که خداوند، برخى از نعمت هایی را که به بندگانش ارزانى داشته، اجمالاً به آنها معرّفى کرده است؛ و این از آن رو است که بندگان به شناسائى همه آنان به صورت تفصیلی قادر نیستند؛ زیرا نعمت های او بیش از آن است که به شماره درآید و شناخته شود! از این جهت به آنان فرمود: بگوئید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ‏».[۳]

در ادامه، آن حضرت در تفسیر و توضیح «رَبِّ الْعالَمِینَ»، به این نکات اشاره می فرماید:

۱ – پروردگار جهانیان، به همه مخلوقات روزی عطا می کند، آنان را در کنف حمایتش نگهدار است، بر آنها احاطه دارد، بر اساس مصلحتش همه را تدبیر می کند، و او، به بندگانش، حقیقتاً رأفت و رحمت دارد.[۴]

۲ – روزى تمام مخلوقات، معلوم و تقسیم شده است. فرزند آدم، به هر روش و آئینی که می خواهد در دنیا رفتار نماید و در هر حال و موقعیّتى که باشد، روزى به او می رسد. بین بنى آدم و روزی او، پرده و مانعی است؛ در حالی که روزى، طالب و جویاى او است، تا آنجا که اگر کسی در طلب روزیش درنگى نماید، روزیش در جست و جوى او است؛ همچنان که مرگ و میر، به دنبال وِى است.[۵]

۳ – شیعیان، خداوند را به جهت فضیلت و برتری که به آنان داد، سپاسگزار باشند.[۶]در این راستا، خداوند متعال در خطاب به حضرت موسی (ع) فضیلت و برتری پیامبر اسلام (ص) بر دیگر پیامبران و نیز امّت پیامبر بر دیگر امّت ها را توصیف فرمود و در ندا به امّت پیامبر اکرم (ص) چنین می فرماید: اى امّت محمّد! یقین بدانید، قضا [و قدر] من بر شما، چنین است که رحمتم بر غضبم و عفو و بخششم بر عقابم پیش افتاده است! پس، پیش از این که مرا بخوانید، دعاى شما را پذیرفتم و پیش از این که از من بخواهید، به شما عطا کردم، اگر کسى از شما با گواهی به «لا إله الّا اللَّه وحده لا شریک له و أنّ محمّدا عبده و رسوله‏» به دیدار من بیاید، حال آن که در گفتارش صادق، و در کردارش، مُحِق باشد! [یعنی به آنچه می گوید و می داند، عمل کند] و گواهى دهد که، علىّ بن أبى طالب، برادر و وصىّ بعد از محمّد (ص) و ولىّ او است،[۷]به اطاعت از وِی ملتزم باشد، همچون پیروى و طاعت محمّد، و گواهى دهد که اولیائش -برگزیدگان و پاکان روزگارند- بیان کننده شگفتی های آیات حق و دلائل حجت های الاهى و بعد از خدا و پیامبرش، أولیای پروردگار هستند، او را وارد بهشتم می سازم.[۸]

پس، باید خدا را به جهت این همه نعمت حمد و ثناء نمود و گفت: «الحمد لله رب العالمین».[۹]

منبع:اسلام کوئست

[۱]. برای آگاهی از بحث های سند این تفسیر ر.ک: علوی مهر، حسین، آشنایی با تاریخ تفسیر و مفسران، ص ۱۹۱ – ۱۹۸، نشر مرکزجهانى علوم اسلامى‏، قم، چاپ اول، ۱۳۸۴ش.  

[۲]. ر.ک: مؤدب‏، سید رضا، روشهای تفسیر قرآن، ص ۱۶۷ – ۱۶۹، نشر اشراق، قم، چاپ اول، ۱۳۸۰ش.   

[۳]. التفسیر المنسوب إلى الإمام الحسن العسکری (ع)، ص ۳۰، نشر مدرسه امام مهدى‏ (عج)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۹ق.‏

[۴]. همان.  

[۵]. همان، ص ۳۱.

[۶]. همان.

[۷]. ضمیر «ولیّه» در عبارت «مَنْ لَقِیَنِی مِنْکُمْ بِشَهَادَهِ… أَنَّ عَلِیَّ بْنَ أَبِی طَالِبٍ أَخُوهُ- وَ وَصِیُّهُ مِنْ بَعْدِهِ وَ وَلِیُّه» به «مَن» بر می گردد نه «محمّد»؛ از این رو، معنای آن چنین است: امام علی (ع) ولیّ کسی است که گواهی به برادر و وصیّ بودن آن حضرت بعد از پیامبر اکرم (ص) داده است.  

[۸]. همان، ص ۳۳.  

[۹]. همان.