در سوره حشر معانی کلمات «الخالق» و «الباری» چه تفاوتی دارد؟

پاسخ اجمالی

در آیه‌ای از سوره حشر، می‌خوانیم: «هُوَ اللَّهُ الْخالِقُ الْبارِئُ الْمُصَوِّرُ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنى‏ یُسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ».[۱] در این آیه شریفه، اسامی و صفات نیکو و زیبایی برای خدای تعالی ذکر شده است. سه کلمه «خالق» و «بارئ» و «مصور» اشاره به مراحل مختلف خلقت موجودات دارد و هر چند ممکن است در ظاهر یک معنا به نظر برسد ولی حقیقت این است که معانی آنها با یکدیگر متفاوت است.
واژه «خالق» در اصل به معنای اندازه‌گیری و تقدیر است و چون آفریدن همراه با تقدیر است، آن‌را به آفریدگار ترجمه می‌کنند.[۲]
«باری» در اصل به معنای خلاص شدن و کنار زدن است. شاید از این جهت که خدا با آفرینش چیزی، آن‌را از عدم کنار زده و به هستی می‌کشاند، به او بارئ اطلاق می‌شود.[۳]

«مصور» هم به معنای صورت دادن و شکل دادن است.[۴]
در عالم تکوین، این اعمال سه‌گانه، به همین ترتیب صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر؛ وقتی خداوند موجودی را می‌آفریند، ابتدا آن‌را خلق می‌کند، سپس آن‌را برئ، و بعد آن‌را صورت‌گری می‌کند.
مرحله اول، مرحله خلقت است. این مرحله شامل به وجود آوردن مخلوق، و تعیین اندازه وجودی آن چیز است. این تقدیر کلی علمی، اولین مرحله تکوین مخلوقات است.

مرحله دوم، مرحله «برئ» است که مقام ایجاد مخلوق، طبق آن اندازه‌ای است که برایش تعیین شده است. به عبارت دیگر؛ وقتی که تقدیری که در مرحله خلق، برای موجود درنظر گرفته شده، به فعلیت و ایجاد می‌رسد، مرحله برئ صورت گرفته است.[۵]
مرتبه سوم، مرحله صورت‌گری است که به آن مخلوق صورتی مخصوص به خود داده می‌شود که با مخلوقات دیگر متفاوت و متمایز است؛[۶] یعنی در این مرحله خصوصیات و شکل ظاهری جسم در قبال ماده تعیین می‌شود.
باید توجه داشت که ترتیب بین این سه مرحله، ترتیب زمانی نیست، بلکه ذاتی است.[۷] هر چند که در عرف به همه این سه مرحله، خلقت و آفرینش گفته می‌شود ولی در واقع، خلقت فقط همان مرحله اول است.

منبع:اسلام کوئست

[۱]. حشر، ۲۴: «اوست خدا، آفریننده، نوساز، صورتگر، همه نام‌هاى نیکو ویژه اوست. آنچه در آسمان‌ها و زمین است همواره براى او تسبیح می‌گویند، و او تواناى شکست‌ناپذیر و حکیم است».

[۲]. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج ۲، ص ۲۹۲، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ ششم، ۱۳۷۱ش.

[۳]. همان، ج ۱، ص ۱۷۳- ۱۷۴.

[۴]. همان، ج ۴، ص ۱۶۲.

[۵]. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۱، ص ۲۴۱، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۶۰ش.

[۶]. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۱۹، ۳۸۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.

[۷]. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج ۶، ص ۲۲۹.