بهترین(خیر البریه) و بدترین(شر البریه) مخلوقات چه کسانی هستند؟
آیه خیر البریه و شر البریه به چه آیه‌ای در قرآن می‌گویند؟ آن‌را توضیح دهید که چرا به این نام خوانده شده است؟
پاسخ اجمالی
در قرآن کریم بدترین و بهترین مخلوقات این‌گونه بیان شده‌اند: «اِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکینَ فی نارِ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها اُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّهِ، اِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ»؛[۱] کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخ‌اند، جاودانه در آن می‌مانند آنها بدترین مخلوقات‌اند! [امّا] کسانى که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، بهترین مخلوقات خدایند.
این دو آیه بدترین و بهترین مخلوقات را بیان می‌کنند. در برخی روایات، – از منابع شیعه و سنی – مصادیقی برای این آیه ذکر شده است:
۱ – امام صادق(ع): «على(ع) پیش رسول خدا(ص) در خانه‌ی ام سلمه رسید، رسول خدا(ص) هنگامى که على(ع) را دید فرمود: اى على! حالت چگونه خواهد بود در آن هنگام که همه ملت‌ها جمع شوند و میزان‌هاى عدل نصب گردند و مردم را براى حساب و محاکمه آماده سازند. در این هنگام، اشک از دیدگان امام على(ع) جارى شد، رسول خدا(ص) فرمود: اى على! چرا گریه می‌کنی؟ به خداوند سوگند، تو و شیعیانت در آن روز با چهره‌هاى سفید و سیراب در محشر حاضر می‌شوید، صورت‌هاى آنها نورانى، شاداب و خندان هستند. در آن روز دشمنانت را حاضر می‌کنند در حالى‌که صورت‌هاى آنان سیاه است آنها افرادى شقى و بد عاقبت و معذب هستند، مگر نشنیده‌ای که خداوند فرموده: «اِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ»، اینها تو و شیعیانت می‌باشند، ولى آنهایى که کافر شدند و آیات ما را انکار کردند، بدترین مردم هستند (اُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّهِ) و این گروه دشمنان شما می‌باشند».[۲]
۲ – طبری(از مفسّران اهل سنت در قرن چهارم) در تفسیر خود از عیسى بن فرقد، از ابی الجارود، از امام باقر نقل می‌کند که پیامبر(ص) درباره آیه «خیر البریه» فرمود: «اى على! بهترین بندگان، تو و شیعیانت هستید».[۳]
۳ – جابر بن عبد الله انصارى، صحابى معروف پیامبر اسلام(ص) چنین نقل می‌کند: با پیامبر(ص) و عده‌اى از مسلمانان نشسته بودیم، ناگهان على(ع) از دور نمایان شد؛ هنگامى که چشم پیامبر(ص) به على(ع) افتاد، نگاهى به اصحاب کرد و فرمود: «برادرم على به سوى شما می‌آید»، سپس رو به سوى کعبه کرد و فرمود: «قسم به خداى کعبه که تنها على و شیعیانش در روز قیامت از رستگاران هستند؛ زیرا به خدا سوگند او قبل از همه شما به خدا ایمان آورد، و قیام او به فرمان خدا بیش از همه شما است، وفایش به عهد الهى از همه بیشتر، و قضاوتش به حکم خدا افزون‌تر، و مساواتش در تقسیم[بیت المال] از همه زیادتر، عدالتش درباره رعیّت از همه فزون‌تر، و مقامش نزد خداوند از همه بالاتر است». جابر می‌گوید: در این‌جا بود که آیه شریفه «خیر البریّه»[۴] نازل شد، و پس از نزول آیه فوق، هرگاه مسلمانان على را می‌دیدند، می‌گفتند: بهترین مخلوق خدا پس از پیامبر آمد.[۵]
از جمله‌اى که در ذیل روایت آمده استفاده می‌شود که روایت فوق در بین همه مسلمانان صدر اسلام مشهور بوده است؛ بنابراین، نقل آن اختصاصى به ابن عبّاس و جابر بن عبد الله و ابو برزه ندارد![۶]
۴ – ابن عباس می‌گوید: هنگامی که آیه «خیر البریّه» نازل شد، پیامبر(ص) رو به على(ع) کرد و فرمود: «منظور از خیر البریّه تو و شیعیانت می‌باشید. در روز قیامت تو و شیعیانت بر من وارد می‌شوید، در حالی که هم خدا از شما راضى است و هم شما از خداوند خشنود هستید».[۷]
۵ – ابو برزه اسلمى می‌گوید: هنگامى که آیه «خیر البریّه» نازل شد، پیامبر(ص) به على(ع) فرمود: «اى على! خیر البریّه تو و شیعیانت هستید و وعده‌گاه من و تو در روز قیامت در کنار حوض کوثر است».[۸]
۶ – امام علی(ع): وقت رحلت پیامبر(ص) پشت مبارکش به سینه من بود که فرمود: «ای علی! آیا نشنیده‌ای آیه شریفه “خیر البریه” را؛ ایشان شیعیان تو می‌باشند و وعده‌گاه من و شما کنار حوض کوثر خواهد بود در وقتی که خلایق برای حساب جمع شوند، شما را بخوانند و شما سفید رویان باشید و شما را آن روز پیشوای سفیدرویان ندا کنند».[۹]
نکته دقیقی در این‌جا وجود دارد که لازم به ذکر است؛ ایمان و به تبع آن مؤمنان، دارای مراتبی هستند که هر یک از آنها را در رتبه‌ای قرار می‌دهد و برای هر یک جایگاهی را مشخص می‌کند. بنابر روایات مذکور، امیر المؤمنین علی(ع) و شیعیان آن‌حضرت در صدر این گروه، بعد از نبوّت پیامبر(ص) قرار دارند؛ یعنی بعد از این‌که حضرت محمد(ص) به پیامبری مبعوث شد و اسلام، ادیان پیشین خود را نسخ کرد؛ مسلمانان صاحبان ایمان واقعی شدند و در میان اینها نیز علی(ع) و شیعیان ایشان قرار دارند که بدان‌ها می‌توان خیر البریه را اطلاق کرد.
البته در میان اینها نیز مراتبی وجود دارد؛ علی(ع) از شیعیان خود برتر است و در میان شیعیان ایشان نیز مراتبی وجود دارد که برخی را بر برخی دیگر برتری می‌بخشد. با این حال، اینان گروهی را تشکیل می‌دهند که می‌توان آنها را خیر البریه دانست. همچنین باید توجه داشت پیامبر(ص) از تمام مومنان، حتی آنها که خیر البریه نامیده شده‌اند، برتر است ولی این بیان مصداق خیر البریه، در مقام بیان بعد از پیامبر(ص) می‌باشد.
به علاوه؛ برخی از کلمات این آیه باید مورد دقت بیشتری قرار گیرد؛ برای نمونه، از تعبیر «کَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکینَ» به دست می‌آید که همه مشرکان و اهل کتاب مورد نظر روایت نیستند، بلکه منظور مشرکانی هستند که با حق و حقیقت که همان اسلام باشد آشنا شدند، ولی از پذیرش آن خودداری کردند. آنها حق را دیدند و فهمیدند ولی برای نفس و منافع خود، از پذیرش آن خودداری می‌کنند؛ آری اینان شایسته صفت بدترین مخلوقات خداوند هستند.
همچنین از تعبیر «اُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّهِ» که بهترین در میان تمام مخلوقات را بیان می‌کند، برتری برخی از انسان‌ها بر همه موجودات حتی فرشته‌ها نیز به دست می‌آید که این مختصر مجال بیان بیشتر پیرامون این موضوع را ندارد.
منبع:اسلام کوئست
[۱]. بینه، ۶- ۷.
[۲]. شیخ طوسى، الامالی، ص ۶۷۱، انتشارات دارالثقافه، قم، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.
[۳]. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج ۳۰، ص ۱۷۱، بیروت، دار المعرفه، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
[۴]. بیّنه، ۷.
[۵]. ابن عساکر، علی بن حسن، تاریخ مدینه دمشق، ج ۴۲، ص ۳۷۱، بیروت، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۱۵ق؛ با اندکی تفاوت در: سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج ۶، ص ۳۷۹، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
[۶]. مکارم شیرازى، ناصر، آیات ولایت در قرآن، ص ۴۴۳، قم، انتشارات نسل جوان، چاپ سوم، ۱۳۸۶ش.
[۷]. الدر المنثور فی تفسیر الماثور، ج ۶، ص ۳۷۹.
[۸]. حسکانی، عبید الله بن احمد، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، ج ۲، ص ۴۶۳، تهران، سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.
[۹]. گنجی شافعی، محمد بن یوسف، کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی‌طالب(ع)، ص ۲۴۶، تهران، دار احیاء تراث اهل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق؛ ابن مردویه اصفهانى، ابوبکر احمد بن موسى، مناقب على بن ابی‌طالب(ع)، ص ۳۴۷، قم، دار الحدیث، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق.
پاسخ دهید