این‌که قرآن مجید بعضی‌ها را دائم در نماز معرفی می‌کند به چه معنا است؟ آیا منظور این است که مثلاً می‌توان در حال راه رفتن و خیلی کارهای دیگر نماز خواند؟ اگر می‌شود به چه صورت؟ روش دقیق و صحیحش چگونه است؟

پاسخ اجمالی

با توجه به روایات و کلام مفسران؛ منظور آیه شریفه «الَّذینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ»، قطعاً این نیست که انسان همیشه و در تمام شرایط سازگار و ناسازگار، مشغول نماز باشد و غیر از نماز هیچ کار دیگری را نیز انجام ندهد. همچنین به نظر می‌رسد منظور از دوام بر نماز، امری تشکیکی است به این معنا که آیه شامل افراد مختلفی می‌شود؛ نمازگزارانی که نمازهای واجب خود را در زمان مخصوص و نیز زمان فضیلت انجام می‌دهند.
آنانی که نوافل یومیه خود را نیز در زمان مخصوص ادا نموده و اگر نافله‌ای از ایشان فوت شد، آن‌را قضا نمایند. آنانی که علاوه بر نوافل یومیه، نمازهای دیگری را نیز به جا می‌آورند. و ….
اما در مورد خواندن نماز مستحبی در حال راه رفتن، یا در کشتی، هواپیما و … نیز باید گفت این نمازها صحیح است و برخی از شرایط نماز مانند رو به قبله بودن را ندارد.
 

پاسخ تفصیلی

خداوند در قرآن کریم پس از ذکر یکی از ویژگی‌های نادرست انسان‌ها، اعلام می‌دارد که نمازگزاران با داشتن شرایطی از این صفت مستثنا هستند: «همانا انسان حریص و بی‌تاب آفریده شده است؛ چون آسیبى به او رسد، بی‌تاب است، و هنگامى که خیر و خوشى [و مال و رفاهى‏] به او رسد، بسیار بخیل و بازدارنده است، مگر نمازگزاران، آنان که همواره بر نمازشان مداوم و پایدارند».[۱]
در تفسیر «الَّذینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ» روایاتی وجود دارد:

امام رضا(ع)‌ می‌فرماید: «یعنی آنها بر انجام نمازهای واجب و نافله مداومت داشته و اگر نافله شب از آنها قضا شد، در روز قضای آن‌را بجا می‌آورند و اگر نافله روز قضا شد، در شب قضای آن‌را بجا می‌آورند».^[۲]
امام باقر(ع) می‌فرماید: «وقتی خودشان را مقید به یکی از نوافل می‌کنند، همیشه بر انجام آن مداومت دارند».[۳] همچنین فرمود: «مقصود از «الَّذِینَ هُمْ عَلى‏ صَلَواتِهِمْ یُحافِظُونَ»[۴] نماز واجب و «الَّذِینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ» نماز مستحبی‏ است».[۵]
امام صادق(ع) در تفسیر دو آیه فوق فرمودند: «مقصود محافظت بر نمازهای واجب و مداومت بر نماز‌های مستحب است».[۶]
روایات دیگری نیز در این زمینه وجود دارد.[۷]
مفسران نیز در ذیل آیه، توضیحات مناسبی دارند، که به برخی از آنها اشاره خواهد شد:

۱ – بدیهى است منظور از مداومت بر نماز این نیست که همیشه در حال نماز باشند، بلکه منظور این است که مستمراً در اوقات معیّن نماز را انجام دهند. اصولاً هر کار خیرى آن زمان در انسان اثر مثبت می‌گذارد که تداوم داشته باشد.[۸]

۲ – بر ادای نماز واجب مستمر بوده و آن‌را ترک نمی‌کنند.[۹]

۳ – نماز‌های واجب خود را در زمان آن ادا می‌کنند.[۱۰]

حال با توجه به روایات و کلام مفسران می‌توان نتیجه‌گیری کرد که منظور آیه شریفه قطعاً این نیست که انسان همیشه و در تمام شرایط سازگار و ناسازگار، مشغول نماز باشد و غیر از نماز هیچ کار دیگری را نیز انجام ندهد. همچنین آیه شریفه شامل مراحل و مراتب مختلفی خواهد بود:
 اگر نمازگزار تنها نمازهای واجب خود را در زمان مخصوص به آن انجام دهد، مشمول این آیه می‌گردد.
 این مصداق بهتر و کامل‌تر می‌شود، زمانی که او نوافل خود را نیز در زمان مخصوص به آن ادا کند.
اگر فردی نافله‌هایش را نیز قضا نماید؛ چنین شخصی در مرحله بالاتری از مصادیق آیه خواهد بود.
و ….

اما در مورد خواندن نماز مستحبی در حال راه رفتن، یا در کشتی، هواپیما و … باید گفت این نمازها صحیح است و برخی از شرایط نماز مانند رو به قبله بودن را نیز ندارد، چنان‌که در رساله‌های توضیح المسائل مراجع معظم تقلید آمده: نمازهاى مستحبّى، پس اگر در وقتِ قرار گرفتن بر زمین (در حال ایستاده) باشد، پس واجب است بنا بر احتیاط در آنها رو به قبله بودن؛ و اگر در زمانِ راه رفتن و سوارى باشد واجب نیست حتى در وقت تکبیر گفتن و غیر آن از سایر ارکان نماز.[۱۱]

منبع:اسلام کوئست

[۱]. معارج، ۱۹ – ۲۳: «إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعاً. إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعاً. وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعاً. إِلاَّ الْمُصَلِّینَ. الَّذینَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ دائِمُونَ».

[۲]. الفقه المنسوب للإمام الرضا(ع)، ص ۷۲، مؤسسه آل البیت(ع)، مشهد، چاپ اول، ۱۴۰۶ق؛ محدث نوری، حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج ۳، ص ۱۵۹، مؤسسه آل البیت(ع)، قم، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.

[۳]. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق: موسوی جزایری، سید طیب، ج ۲، ص ۳۸۶، دار الکتاب، قم، چاپ چهارم، ۱۳۶۷ش؛ قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، تحقیق: درگاهی، حسین، ج ۱۳، ص ۴۳۸، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۸ش.

[۴]. معارج، ۳۴: «و آنان که همواره بر [اوقات و شرایط ظاهرى و معنوى‏] نمازهایشان محافظت دارند».

[۵]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۳، ص ۲۷۰، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق؛ مجلسی، محمد باقر، مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول، محقق و مصحح: رسولی، سید هاشم، ج ۱۵، ص ۱۷، ‌دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.

[۶]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، محقق و مصحح: عراقی، مجتبی، ج ۲، ص ۲۱، دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.

[۷]. ر.ک: شیخ بهایی، مفتاح الفلاح فی عمل الیوم و اللیله من الواجبات و المستحبات، ص ۲۳۹، نشر دار الأضواء، بیروت، چاپ اول، ۱۴۰۵ق.

[۸]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۲۵، ص ۳۰، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.

[۹]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: بلاغی‏، محمد جواد، ج ۱۰، ص ۵۳۵، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.

[۱۰]. بغوی، حسین بن مسعود، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، تحقیق: المهدی‏، عبدالرزاق، ج ۵، ص ۱۵۳، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، ۱۴۲۰ق.

[۱۱]. امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ۱، ص ۴۳۲، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق؛ بهجت، بهجت، محمد تقی، جامع المسائل، ج ۱، ص ۲۷۸، دفتر معظم‌له، قم، چاپ دوم، ۱۴۲۶ق.