حضرت استاد صدیقی روز شنبه از ساعت ۱۸:۰۰ الی ۱۹:۳۰ به تفسیر قرآن با موضوع «اخلاق در قرآن» در مسجد امام رضا علیه السلام حوزه علمیه امام خمینی(ره) پرداختند که مشروح این جلسه تقدیم حضورتان می گردد.
«أَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ»
«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری * وَ یَسِّرْ لی أَمْریَ * وَ احْللْ عُقْدَهً مِنْ لِسانی * یَفْقَهُوا قَوْلی»[۱].
«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ العَالَمینَ وَ الصّلَاهُ عَلَی خَاتَمِ الْمُرْسَلِینَ طَبِیبِنا حَبیِبنَا شَفِیعِ ذُنوبِنَا أَبِی الْقَاسِمِ مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْمَعْصُومِینَ سِیَّمَا الْحُجَّهُ بَقِیَّهِ اللهِ فِی الْعَالَمِینَ عَجَّلَ اللهُ فَرَجَهُ وَ رَزَقَنَا اللهُ صُحبَتَهُ وَ اللَّعْنُ عَلَی أَعْدَائِهِمْ أَجْمَعِینَ إالی یوم الدّین».
ویژگی‌های رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مطابق آیات قرآن کریم
مقداری در ارتباط با این آیه‌ی نُهم سورهی مبارکه‌ی فتح صحبت شد؛ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ * إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا * لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَهً وَأَصِیلًا[۲]»؛ شبیه این آیه در آیه ۱۵۷ سورهی مبارکه‌ی اعراف آمده است که می‌فرماید: «الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِی التَّوْرَاهِ وَالْإِنْجِیلِ[۳]» و بعد از این مانند همین‌جا، صفات این نبی را توصیف حق‌تعالی است که شاهد، مبشّر و نذیر است و در آن‌جا هم می‌فرماید: «یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّبَاتِ وَیُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبَائِثَ وَیَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِی کَانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ[۴]»؛ بسیار شباهت دارد خصوصاً این قسمت که می‌فرماید: «آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی». خداوند متعال پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را مخاطب قرار داده است و با تفخیم در مقام تجلّی عظمت‌شان فرموده است که ما تو را فرستادیم و تو رسول ما هستی و این اوصاف را نیز برای حضرت تثبیت کرده است مه تو شاهد و مبشّر و نذیر هستی و این‌ها را فی‌الجمله در جلسه گذشته بررسی کردیم. هدف یا نتیجه‌ی این ارسال چه چیزی بوده است؟ «لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ»؛ اول ایمان شما به خداوند و حکومت است. هم باید به ذات ربوبی ایمان بیاورید و قبول کنید که خدای واحدی دارید و هم به رسولش ایمان داشته باشید که تشکیلات پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، از جانب حق‌تعالی است و باید به آن ایمان داشته باشید.
ممانعت از گرفتاری‌هایی که نصیب انسان می‌شود
«وَتُعَزِّرُوهُ»؛ آن‌چه که ما درباره‌‌‌ی «وَتُعَزِّرُوهُ» با آن آشنا هستیم، حدود و تعزیرات است؛ حدّ، احکام کیفری که خداوند متعال استاندارد قرار داده است و خودش معلوم فرموده است و تعزیر گناهان کوچک‌تری است که کیفرش به قاضی واگذار شده است و به آن «تعزیر» گفته می‌شود. در این‌جا «تُعَزِّرُوهُ» از ریشه و خانواده‌‌ی تعزیر است؛ تعزیر و «تُعَزِّرُوهُ» از یک منشأ نشأت گرفته‌اند و این‌که تعزیر، تعزیر است برای این است که «عَزَرَ» از نطر لغت به معنای مَنَعَ و ممانعت است؛ این‌که قاضی مُجرم را تعزیر می‌کند، برای این است که مُجرم را از تعرّض به احکام الهی منع می‌کند، به حدود الهی ممانعت می‌کند و از این‌که او در جهنّم بیفتد، ممانعت می‌کند. این نوع ممانعت، حمایت است؛ حتی آن کسی که تعزیر می‌شود، بنا بر تحقیر او نیست و بنا بر نجات اوست. او در برابر شیطان ضعیف شده است و با چند شلّاق، جلوی شیطان می‌ایستد و از ترسِ آن شلّاق هم که باشد، تسلیم شیطان نمی‌شود. این‌که حمایت کردیم و مقابل شیطان تقویت شد و ایستاد، اگر این حمایت نبود، ادامه پیدا می‌کرد و در جهنّم قرار می‌گرفت ولی با همین تعزیر، یک حمایتی واقع شد و از گرفتاری‌هایی که بنا بود او داشته باشد، ممانعت شد. تعزیر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) این است که جلوی تعدّی و ظلم دشمنان را منع و ممانعت می‌کنیم و با حضورمان در جبههی دفاع، از وجود نازنین پیامبرمان و از دین پیامبرمان حمایت می‌کنیم و دفاع و منع می‌کنیم. این حمایت که از نظر مصداقی با ممانعت از تعرّض دشمن به حریمِ خداوند مصادف است.
شرط فلاح دنیا و رستگاری آخرت برای انسان‌ها
«وَتُوَقِّرُوهُ»؛ در این‌جا فرموده است: «تُوَقِّرُوهُ» و در سورهی مبارکه‌ی اعراف عبارت «وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ» را مورد استفاده قرار داده است. در آن‌جا بسیار روشن است که خود پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) است؛ «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ»؛ کسانی که به این نبیّ امیّ که آوازه‌اش در کتاب‌های سَلَف هم بوده است و از خصوصیّاتش این است که آمرِ به معروف است و ناهیِ از منکر است و راه را برای طیّبات باز می‌کند و برای خبائث حریم درست می‌کند و بارِ سنگین اسارت و جهالت و بدبختی‌ها را از دوش این‌ها برمی‌دارد و قُل‌هایی که این‌ها را زمین‌گیر کرده است و نمی‌توانند به سوی خداوند پرواز کنند، دست و بال‌شان و پرهایشان را برای پرواز به سوی خداوند باز می‌کند و این زنجیرهای معنوی و ملکوتی که این را زمین‌گیر کرده است را می‌گُسَلَد و آزادشان می‌کند. نتیجه این است که می‌فرماید: «فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ»؛ او که این‌کاره است، اگر کسی زیرِ پرچمِ او رفت و او را قبول کرد، «وَعَزَّرُوهُ» و حمایتش کردند «وَنَصَرُوهُ» و این حمایت اولین ممانعت است و «نَصَرُوهُ» به پیروزی رساندن است که این به مقصد می‌رسد. «وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ شرطِ فلاح و رستگاری، این امور است؛ ایمان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، حمایت از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، نصرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و تبعیّت از نوری که با او بوده است که منظور از این نور یا نورِ وحی است، یا بر حسب روایت امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب (علیه السلام) است که در سورهی مبارکه‌ی یوسف هم می‌فرماید: «قُلْ هَذِهِ سَبِیلِی أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِیرَهٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِی[۵]» که منظور از آن امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. «وَیَتْلُوهُ شَاهِدٌ مِنْهُ[۶]» منظور امیرالمؤمنین (علیه السلام) است. از پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) جدا نمی‌شدندو همیشه همراه ایشان بودند. شرطِ این‌که کسی به فلاحِ دُنیوی و رستگاری آخرت برسد، صرفِ ایمان به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بدون تبعیّتِ عملی و صرفِ انجام بعضی از عبادات به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)، بدون تبعیّت از جبههی نظامی که سینه سپر کند و از این‌که تیر دشمن به پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) برسد، منع کند و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را نصرت بدهد تا دینش را به سرمنزل مقصود برساند. در آن‌جا خیلی روشن است که ضمائر به رسول برمی‌گردد ولی در این‌جا مقداری آیات مُشکله است؛ «إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَمُبَشِّرًا وَنَذِیرًا * لِتُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ»، اگر به دنبال آن «وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَهً وَأَصِیلًا» نبود، می‌گفتیم که این «تُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ» به حکمِ «الاقرب یمنع الابعد» به رسول برمی‌گردد و می‌گفتیم «تُعَزِّرُوا الرَّسُول و تُوَقِّرُوا الرَّسُول» اما این عبارت «وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَهً وَأَصِیلًا» که در ادامه‌اش آمده است، در آن‌جا دیگر نمی‌توانیم بگوییم که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را تسببح بکند و «بُکْرَهً وَأَصِیلًا» پایبند به این تسبیح باشد. لذا یقیناً مرجعِ آن عبارت «وَتُسَبِّحُوهُ بُکْرَهً وَأَصِیلًا» الله است و رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) نیست. قهراً می‌خواهیم اختلاف بین رجوع ضمائر نباشد و سیاقِ آیه حفظ شود، باید بگوییم «تُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ» هم به الله برمی‌گردد. یعنی این‌ها از خداوند دفاع می‌کنند و خداوند را توقیر و تعظیم می‌کنند. به حکم آن آیه‌ی کریمه‌ای که می‌فرماید: «مَا لَکُمْ لَا تَرْجُونَ لِلَّهِ وَقَارًا[۷]» تعظیم حق‌تعالی و حریم گرفتن از عظمت پروردگار متعال، توقیر است و باید برای خداوند متعال وقار قائل باشیم و قُرُق را نشکنیم. این اقضای ظاهر آیه است اما در مورد «تُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ» باید مرتکب یک مَجاز بشویم و خدا که در معرض تعرّض و ظلم کسی نیست تا این‌که ممانعت بشود و کسی به خداوند متعرض نشود. باید بگوییم منظور در این‌جا تُعَزِّروه عَن دین الله، تُعَزِّروه عَن رسول الله، تُعَزِّروه عَن شعائر الله و تُوَقِّرُوه هم حاکی از آن است. اجمالاً باید ما یکی از دو مَجاز را قبول کنیم؛ یا «تُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ» را توجیه کنیم که به دین خدا و رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) مربوط می‌شود و یا این‌که بگوییم مشکلی نیست و آن «تُعَزِّرُوهُ وَتُوَقِّرُوهُ» به رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) برمی‌گردد و وقتی قرینه داشته باشیم، با قرینه می‌گوییم آن ضمیر به آن‌جا برمی‌گردد ولی این ضمیر به مرجعِ دیگری برمی‌گردد. خلاصه اگر بگوییم این‌جور است مشکلی به وجود نمی‌آورد ولی حفظِ سیاق اقتضا می‌کند که بگوییم با آیه‌ی کریمه‌ی سورهی اعراف متفاوت است و در آن‌جا خیلی واضح است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را تعزیر و نصرت می‌کند ولی در این‌جا خیلی واضح نیست و باید بگوییم این منع و دفاع و حمایت خداوند و توقیرِ او به این است که اَیادی حق‌تعالی و مَجاری حق‌تعالی را حمایت می‌کنند و توقیر می‌کنند. این یک نکته‌ای بود که هفته‌ی گذشته خدمت شما توضیح داده نشد و توضیح دادیم و بناست این هفته از شما بهره بگیریم.
والسلام علیکم و رحمت الله و برکاته
یک صلواتی ختم بفرمایید.
اللهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ عَجِّل فَرَجَهُم
[۱] سوره مبارکه طه، آیات ۲۵ تا ۲۸٫
[۲] سوره مبارکه فتح، آیات ۸ و ۹٫
[۳] سوره مبارکه اعراف، آیه ۱۵۷٫
[۴] همان.
[۵] سوره مبارکه یوسف، آیه ۱۰۸٫
[۶] سوره مبارکه هود، آیه ۱۷٫
[۷] سوره مبارکه نوح، آیه ۱۳٫
پاسخ دهید